در رابطه با پاسخ سوال معامله فضولی چیست میتوانیم پاسخ را به صورت مختصر اینگونه ارائه دهیم که معامله ای که بدون اجازه صاحب مال ، مالش را معاله کنید و یا بدون اجازه و مشورت دارای تخصصی در رابطه با تخصص او به شخص ثالثی متعهد شوید .
در رابطه با معامله فضولی اکثر این معامله را در عقود تملیکی مشاهده میکنیم ولی ممکن است در عقود عهدی نیز این اتفاق بیافتد ، توصیه گروه حوقی آریان دادوش مطالعه مقاله انواع عقود و آثار آنها در کنار این مقاله میباشد .
مطلب مرتبط | انواع عقد و قرارداد
آریان دادوش | معامله فضولی چیست
دعاوی حقوقی که حجم بالایی از دعاوی قضایی را در دستگاه قضا تشکیل میدهند از این دعاوی میتوان به دعاوی ملکی ، دعاوی مربوط به قراردادها ، فسخ ابطال و انحلال عقود و دعاوی مربوط به مطالبه وجه التزام ، الزام به ایفای تعهد و… نام برد که یکی از این دعاوی حقوقی که بسیار هم متداول است اختلافات بوجود آمده میان طرفین در ارتباط با معاملات فضولیست که در این مقاله قصد داریم به طور خلاصه و تاثیرگذار به آن بپردازیم .
آریان دادوش | وکیل ملکی حقوقی
مطلب مرتبط | وکیل امور قراردادی
معامله فضولی چیست
معاملە فضولی معمولاً راجع به عقود تملیکی اتفاق میافتد مثل بیع، اجاره؛ ولی در عقود عهدی هم ممکن است بحث فضولی بودن پیش بیاید. حداقل از لحاظ تئوریک چنین چیزی ممکن است، هرچند در عمل وجود نداشته باشد. معاملۀ فضولی عهدی این است که فضول یک عقدِ عهدی ببندد اما در معاملە فضولی تملیکی فضول یک عقد تملیکی میبندد.
مثال: یک خانه دارید دنبال یک نقاش میگردید که خانه تان را نقاشی کند. من فضول میآیم پیش شما میگویم: اگر دنبال نقاش میگردید آقای الف فردا میآید خانه تان را نقاشی میکند و یک میلیون تومان هم میگیرد. شما هم میپذیرید. از آنجا که من بر عهدە الف تعهدی بارگذاشتم؛ عقد غیر نافذ است. شما پیش الف میروید و جریان را به او بازگو میکنید دو حالت پیش میآید:
.1الف قبول میکند (تنفیذ میکند)
.2الف نمیپذیرد (رد میکند)
تعهد به فعل ثالث، شبیه معاملە فضولی عهدی است ولی با آن متفاوت است:
مثال: شما یک خانه دارید و دنبال نقاش میگردید. من در مقابل شما تعهد میکنم فردا الف را بیاورم خانه تان را نقاشی کند (من متعهد شدم به فعل ثالث؛ توجه داشته باشید که من فضول نیستم) در این صورت، دو حالت پیش میاید:
1 . اگر من فردا الف را آوردم و خانه تان را نقاشی کرد در این صورت تعهدم را انجام دادهام و بری میشوم.
2 . ولی برخی مواقع من تعهد میکنم که مثلاً پرستار بفرستم. اگر نتوانم تعهد را انجام دهم، از تعهد تخلف کردهام و باید به شما خسارت دهم مگر اینکه قوۀ قاهره را ثابت کنم. در معاملۀ فضولی من تعهدی نکردم ولی اینجا تعهد کردم.
تعهد به فعل ثالث یک ماده دارد که در بحث شروط است (ماده 234 )
انواع شرط
– 1شرط صفت.
– 2شرط نتیجه.
– 3شرط فعل اثباتاً یا نفیاً
شرط صفت عبارت است از شرط راجع به کیفیت یا کمیت مورد معامله.
شرط نتیجه آن است که تحقق امری در خارج شرط شود.
شرط فعل آن است که اقدام یا عدم اقدام به فعلی بر یکی از متعاملین یا بر شخص خارجی شرط شود
ماده – 317 قانون مدنی مالک میتواند عین و در صورت تلف شدن عین مثل یا قیمت تمام یا قسمتی از مال مغصوب را از غاصب اولی یا از هر یک از غاصبین بعدی که بخواهد مطالبه کند. {در واقع در اینجا مال، دستِ کسِ دیگری است یا در دستِ او تلف شده اما اشخاص دیگری متعهد به فعل ثالث هستند}
عقد کفالت (ماده 734 ) بر مبنای تعهد به فعل ثالث است. کل عقد کفالت بر مبنای تعهد به فعل ثالث است. من کفیل میشوم که بدهکار یا مجرم را بیاورم.
ماده – 734کفالت عقدی است که به موجب آن احد طرفین در مقابل طرف دیگر احضار شخص ثالثی را تعهد میکند. متعهد را کفیل، شخص ثالث را مکفول و طرف دیگر را مکفولٌله میگویند.
مطلب مرتبط | وکیل ملکی تهران
آریان دادوش | معامله فضولی چیست
نکات مربوط به معامله فضولی
منظور از معاملۀ فضولی، عقد فضولی است نه ایقاع فضولی و ایقاع فضولی باطل است. نکته :1قاعده این است که عقود میتوانند فضولی باشند. در عقود، فضولی بودن یک قاعده است یعنی عقود اصولاً مقید به مباشرت نیست فقط وصیت است که قانونگذار تصریح کرده است شخص خود باید وصیت کند (ماده 841ق.م).. ولی سایر عقود میتواند فضولی باشد، بیع فضولی، نکاح فضولی، رهن فضولی و … .
ماده – 841 قانون مدنی موصیبِه باید مِلکِ موصی باشد و وصیت به مال غیر، ولو با اجازۀ مالک باطل است.
نکته :2صِرف اینکه شخص بر روی مال غیر معامله میکند موجب فضولی محسوب شدن معامله نمیشود ما در حقوق مدنی موارد متعددی داریم که شخص بر روی مال غیر معامله میکند ولی معامله فضولی نیست. در وکالت، قیمومت، ولایت، وِصایت. همچنین ادارۀ تصفیه امورِ ورشکستگی با مالِ تاجرِ ورشکسته معامله میکند و در مورد ولی و قیم. در این موارد معامله فضولی محسوب نمیشود چرا که معاملهکننده سمت دارد. سمت یا ناشی از اذن مالک است (وکالت) یا ناشی از اذن قانونگذار است. و در جایی که سمت وجود دارد معامله فضولی نیست از اینجا دانسته میشود که هر عقد فضولی دو خصوصیت دارد:
1 . شخص به مال غیر معامله میکند نه به مال خود.
2 . او در این معامله اذنی ندارد در نتیجه سمت هم ندارد.
1 .در حقوق ایران مبنای معاملۀ فضولی، نظریۀ نمایندگی است. یعنی وقتی مالک معاملۀ فضولی را تنفیذ میکند انگار فضول نمایندهاش بوده است.
آریان دادوش | معامله فضولی چیست ؟
طرفین معامله فضولی
در معاملۀ فضولی سه نفر داریم:
1 . کسی که معامله میکند: فضول
2 . طرف معامله که با فضول معامله میکند: اصیل
3 . کسی که فضول برایش معامله میکند: (مالک یا غیر)
طبق مادە 247دو نفر میتوانند معاملۀ فضولی را تنفیذ کنند یکی مالک و دیگری قائم مقام او .
ماده – 247معامله به مال غیر جز به عنوان ولایت یا وِصایت یا وکالت نافذ نیست ولو اینکه صاحب مال باطناً راضی باشد ولی اگر مالک یا قائم مقام او، پس از وقوع معامله آن را اجازه نمود در این صورت، معامله صحیح و نافذ میشود.
معامله به مال غیر اگر در قالب فروختن مال غیر یا اجاره دادن مال غیر بوده باشد و با سوءنیت هم انجام شود، عنوان کیفری هم دارد (جرم انتقال مال غیر)
مادۀ 1قانون مجازات انتقال مالِ غیر: کسی که مال غیر را با علم به اینکه مال غیر است به نحوی از انحاء عیناً یا منفعتاً بدون مجوز قانونی به دیگری منتقل کند کلاهبردار محسوب … میشود .
مالک میتواند تنفیذ یا رد کند؛ اما قائم مقام چگونه تنفیذ یا رد میکند؟
آریان دادوش | معامله فضولی چیست
انواع قائم مقام
قائم مقام عام همان وراث هستند. اگر مالک قبل از تنفیذ یا رد بمیرد، وارث یا ورّاث او قائم مقام میشوند و میتوانند تنفیذ یا رد کنند (ماده 253ق.م)
ماده – 252لازم نیست اجازه یا رد فوری باشد. اگر تأخیر موجبِ ضررِ طرفِ اصیل باشد مشارإلیه میتواند معامله را به هم بزند. ورّاث هر کدام نسبت به سهم خود تنفیذ یا رد میکنند و آزاد هستند. ورّاثی تنفیذ یا رد میکنند که مالک آن مال شده باشند مثلاً زن، مالکِ عین غیرمنقول (اعم از عرصه و اعیان) نمیشود، پس نمیتواند معاملۀ فضولیِ انجامشده در مورد عرصه و اعیان را تنفیذ یا رد کند. وراثی میتوانند تنفیذ یا رد کنند که مالکِ مال شوند (مثلاً وراثی که ترکه را رد کنند دیون را نمیدهند اما بعداً اگر چیزی باقی بماند به آنها میرسد).
قائم مقام خاص همان منتقل إلیه است: هر گاه مالک بدون اطلاع از معاملە فضولی مالش را به دیگری منتقل کند، منتقلٌ إلیه،
قائم مقام خاص مالک میشود و میتواند معاملە فضولی را تنفیذ یا رد کند. منتقل إلیه میتواند هر کسی حتی خود فضول باشد.
مثال: من ماشینِ پدرم را به طور فضولی به شما میفروشم؛ فرض کنید پدرم از این معامله فضولی خبر ندارد. پدرم همین ماشین را به من میبخشد و من، قائم مقام خاص پدر میشوم و میتوانم همان معامله ای را که روزی به عنوان فضول آن را بسته بودم رد یا تنفیذ کنم (ماده 254 )
ماده – 254هر گاه کسی نسبت به مال غیر معامله نماید و بعد آن مال به نحوی از انحاء به معامله کنندە فضولی منتقل شود .
صرف تملک، موجبِ نفوذِ معاملۀ سابقه نخواهد بود. ایراد ماده 254 این است که فقط انتقال به فضول را گفته در حالی که انتقال به دیگران مانند انتقال به فضول است.
هر گاه مالک با اطلاع از معاملۀ فضولی مالش را بفروشد، این رد ضمنی میشود؛ یعنی انگار که به صورت ضمنی رد نموده است، اجازه و رد معاملۀ فضولی دو نوع است: صریح و ضمنی.
ماده – 248اجازۀ مالک نسبت به معاملە فضولی حاصل میشود به لفظ یا فعلی که دلالت بر امضا عقد نماید.
ماده 251 رد معاملە فضولی حاصل میشود به هر لفظ یا فعلی که دلالت بر عدم رضای به آن نماید
اجازه و رد موقعی صریح است که با لفظ باشد و اگر با فعل باشد ضمنی میشود.
مثال: یک نفر ماشین شما را فروخته و به شما میگوید: «ماشینتان را فروختم» و شما هم از معامله مطلع شده و میروید اسناد ماشین را به خریدار میدهید. این اجازە ضمنی میشود. مثلاً اگر ماشین را پس بگیرید یا به دیگری بفروشید این رد ضمنی میشود
سکوت در معامله فضولی
ماده – 249سکوت مالک ولو با حضور در مجلس عقد اجازه محسوب نمیشود.
نکته: اجازه و رد هر دو ایقاع هستند و فقط به ارادۀ مالک است.
نکته: اجازه و رد ایقاع لازم است؛ یعنی برگشتناپذیر است. اگر مالک اجازه کرد نمیتواند رد کند و اگر رد کرد دیگر نمیتواند قبول کند چون در صورت رد، دیگر معامله باطل است ماده 250 قانون مدنی .
ماده – 250اجازه در صورتی مؤثر است که مسبوق به رد نباشد والا اثری ندارد
اگر مالک نه اجازه کند و نه رد کند، اصیل ممکن است ضرر کند. اگر مالک تأخیر کند و اصیل ضرر کند، اصیل میتواند معامله را بر هم زند (ماده 252 )
ماده – 252لازم نیست اجازه یا رد فوری باشد. اگر تأخیر، موجبِ تضررِ طرفِ اصیل باشد مشارٌإلیه میتواند معامله را به هم بزند. تنها موردی که معاملۀ غیر نافذ را میتوان فسخ کرد همین مورد فوق است؛ در واقع، اصیل میتواند معامله را بر هم بزند (فسخ کند)
اجازه یا رد فوری نیست، فوریت خلاف قاعده است. صاحب مال میتواند مصلحتاندیشی کند. مقابل فوریت تراخی است، تنفیذ یا رد میتواند با تراخی همراه باشد .
ماده 252ق.م. مفهوم مخالف دارد یعنی اگر تأخیر موجب ضرر نشد حق فسخ ندارد، قاعده این است که هرگاه عقد لازم منعقد گردید دست ما بسته است و تا ضرری حاصل نشود فسخ امکان ندارد؛ در فرضی که از تأخیر مالک ضرری حاصل شود قانون به اصیل حق داده است که معامله را با استناد به یکی از خیارات به نام خیار تخلف از شرطِ بنایی فسخ کند
این خیار، خیار تعذر تسلیم نیست، زیرا (خیار تعذر تسلیم: تعذر احراز نیاز دارد و احراز هم به این ترتیب است که باید معامله به طور کامل واقع شده باشد و یک طرف، علیه طرف دیگر دادخواست الزام به ایفای تعهدات بدهد مثلاً بایع، دادخواستِ الزام او بر تسلیم ثمن علیه مشتری بدهد و حکم علیه مشتری صادر شود و این حکم در عمل قابلیت اجرایی پیدا نکند در این صورت خیار تعذر تسلیم واقع میشود.) پس خیار مورد نظر در مادۀ ،252خیار تعذر تسلیم نیست.
نکته: اگر اصیل فوت کند معامله به هم نمیخورد، وراثش باید منتظرِ مالک بمانند که مالک یا تنفیذ یا رد میکند. (ماده 253 ق.م )
مطلب مرتبط | وکیل تخلیه سرقفلی
آریان دادوش | معامله فضولی چیست ؟
تنفیذ معامله فضولی
ماده – 260در صورتی که معامله فضولی عوض مالی را که موضوع معامله بوده است گرفته و در نزد خود داشته باشد و مالک:1 با اجازۀ معامله،:2 قبض عوض را نیز اجازه کند دیگر حق رجوع به طرف دیگر نخواهد داشت.
فرض مسأله این است که فضول مال را فروخته و پولش را گرفته است. در اینجا مهم نیست که مال را تحویل داده است یا نه.
فرض کنید مالک تنفیذ میکند؛ در این صورت، مالک باید پول را از اصیل بگیرد (اصل یا قاعده بر این است). مالک میرود سراغ اصیل که پول را بگیرد اما اصیل پول را به فضول داده و در اینجا خودش باید برود و از فضول بگیرد و به مالک بدهد. اگر مالک دو تا را تنفیذ کند یعنی هم معامله را تنفیذ کند و هم گرفتن پول را توسط فضول، آن وقت مالک باید از فضول پول را بگیرد .
ابطال معامله فضولی
در برخی موارد، فرد مالک به هیچ عنوان حاضر به پذیرش معامله نیست. در این شرایط خود وی میتواند با طرح دعوی ابطال معامله فضولی، نسبت به ختم ماجرا اقدام نماید. عمل مالک در این زمینه آثار زیر را خواهد داشت:
- با ابطال معامله فضولی، تمامی اثرات حقوقی آن از روی وقوع عقد از بین میرود. بنابراین با قطعی شدن حکم، چنانچه مال تسلیم شخص اصیل شده باشد، مالک میتواند نسبت به استرداد یا خلع ید آن اقدام نماید.
- چنانچه مال تلف شده باشد، میتواند مطالبه خسارت نماید. همچنین اجرت المثل ایام تصرف نیز قابل مطالبه خواهد بود.
- در برخی موارد، مالک میتواند از حیث کیفری نیز شکایت نماید. فروش مال غیر نام دعوی است که در این زمینه قابلیت طرح خواهد داشت.
همچنین، گاهی شرایطی رخ می‌دهد که به دلیل عدم تنفیذ معامله، فرد اصیل دچار خسارات شدیدی می‌گردد. در این حالت، اصیل نیز میتواند با طرح دعوی ابطال معامله فضولی، خسارات خود را مطالبه نماید. این موضوع در ماده ۲۵۲ قانون مدنی ذکر شده است.
سخن پایانی
در این مقاله سعی کردیم پاسخ سوال معامله فضولی چیست را به طور مختصر و کاربردی به پاسخ داده و در مسیر دفاع از حقوق خود راهنمایی نماییم ، گروه تحریره آریان دادوش با سوالات و نکات مهمی که حول معامله فضولی طی سال ها مطرح شده سعی نمودند تا در پاسخ سوال معامله فضولی چیست این مباحث و نکات را در اختیار شما دوستان قرارد دهند .
معامله فضولی و شرایط و آثار آن از جمله مباحث مهم حقوقی است که برای درک و فهم دقیق‌تر آن بهتر است حتما از کارشناس خبره و یا یک وکیل مجرب حقوقی قرادادی مشاوره حقوقی بگیرید. چرا که کوچک‌ترین اشتباهی در این زمینه با توجه به غیر معتبر بودن عقد غیر نافذ و یا ابطال آن میتواند خسارات جبران ناپذیری را به شما وارد سازد.
شما میتوانید از طریق پیام یا تماس با شماره 09124184507 ، با موسسه حقوقی آریان دادوش به صورت رایگان ودر کمترین زمان در تماس باشید .
