شرایط اساسی صحت معاملات

در این مقاله  موضوعی که مورد بحث قرار خواهد گرفت شرایط اساسی صحت معاملات خواهد بود ، یکی از مباحث بسیار مهم حقوق مدنی که حتی در کتب آموزشی مدنی نیز فصل جداگانه ای به آن اختصاص داده اند همان شرایط اساسی صحت معاملات میباشد که در این مقاله قصد داریم قدم به قدم راجع به این مبحث گفتگو نماییم .

مطلب مرتبط | شرایط اساسی صحت معامله

آریان دادوش | شرایط اساسی صحت معاملات

امروزه با افزایش روز افزون تکنولوژی وهمچنین رشد جمعیت  تمامی فاکتور ها حال چه به طور یکسان و یا برخی سریع تر از بقیه شاهد افزایش تنوع معاملات و قرارداد ها میان مردم و اقشار مختلف جامعه هستیم .

چیزی که یک شخص حقوقدان ویا وکیل قراردادی به عنوان مشاور باید به آن آگاه باشد تسلط کامل بر روی موضوعیست که به عنوان شاخه اصلی خود در حقوق درنظر گرفته است که برای یک وکیل متخصص قرارداد ها همان مفاهیم مربوط به عقود و قراردادها میباشد .

مطلب مرتبط | انواع عقود و آثار آنها

آریان دادوش | شرایط اساسی صحت معلملات

 

عقد چیست و انواع آن

پیش از آنکه درباره شرایط اساسی معاملات صحبت نماییم ابتدا باید مفهوم معامله وعقد را بدانیم و سپس راجعه به شرایط و شروطی که به این معامله به طور فرضی جان میدهد و آن را زنده میکند و در اصطلاح قانونی معامله را صحیح میکند ، صحبت کنیم .

مطالب مربوط به تعریف عقد و انواع عقد شاید به طور مستقیم در دعوای و اختلافات کارگشا نباشد ولی کلید حل بسیاری از اختلافات در رابطه راه های انحلال قراردادها و معاملات ، فسخ ، انفساخ و اقاله عقود در همین مطالب نهفته است و فقط با دانستن قانون نمیتوان در این مسیر پیشروی کرد.

قبل از هرچیز تفاوت عمل حقوقی و واقعه حقوقی را به طور خلاصه برای شما شرح میدهیم.

عمل حقوقی و واقعه حقوقی چیست

پیش از آنکه در مبحث ورود نماییم بهتر آن است که بدانیم  اعمال حقوقی چه هستند ، تعریف کلی راجعبه عقد و تفاوت آن با ایقاع چیست پس با این مطالب شروع میکنیم :

عمل حقوقی : عمل حقوقی یک عملیست که همیشه ارادی میباشد حال گاهی اوقات فقط با یک اراده انجام میشود که به آن ایقاع میگویند و در برخی موارد بیش از یک اراده به آن تعلق میگیرد که آن را عقد مینامیم.

حال همانطوری که عقد انواع و اقسام خود را دارد ایقاع هم شامل دو نوع یک طرفه و دو طرف خواهد شد ، ایقاع یک طرفه آن است که اثر اراده فقط به یک طرف خواهد رسید همچون حیازت مباحات مثل شکار که فقط نتیجه به شکارچی میرسد .

ایقاع دو طرفه این صورت است که تاثیر اراده به دو طرف خواهد رسید به عنوان مثال فسخ ( منظور عمل فسخ میباشد نه حق فسخ  )که نتیجه آن به دو طرف عقد بازمیگردد.

مطلب مرتبط | وکیل ملکی حقوقی

آریان دادوش | شرایط اساسی صحت معاملات

بهترین تعریفی که در رابطه با عقد از نظز حقوقدانان میتوان گفت ، عقد عبارت است از توافق دو یا چند اراده به منظور ایجاد اثر حقوقی.

تعریف عقد از دیگاه قانون با توجه به ماده 183 قانون مدنی : عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد. به طور کلی دو ایراد به تعریف قانون وارد است یک اینکه فقط عقد عهدی را تعریف کرده که در ادامه خواهید خواند.

دوما این تعریف شامل عقود معوض نمیشود  چرا که در عقود معوض دو طرف متعهد میشوند ولی در ماده گفته یک طرف تعهد میکند و طرف دیگر قبول.

تقسیم بندی عقود

 

نظر قانون در رابطه با تقسیم بندی حقوق و انواع عقد و قرارداد کمی متفاوت از واقعیت است به همین دلیل ما در این مقاله آنرا کامل کرده و در اختیارتان قرار میدهیم . با توجه به ماده 184 قانون مدنی غقود و معاملات به اقسام ذیل منقسم میشوند : لازم و جایز ، خیاری ، منجز و معلق

اما اگر بخواهیم به طور عمیق تری به آن نگاه کنیم انواع عقد و قرارداد را میتوانیم اینگونه تقسیم کنیم :

لازم ، جایز و خیاری

منجز و معلق

رضایی تشریفاتی و عینی

معوض و مجانی

مطلق و مشروط

الحاقی ( تحمیلی) و غیر الحاقی ( غیر تحمیلی )

معین ( بانام ) و نامعین

تملیکی و عهدی

جمعی و فردی

عقود امانی و غیر امانی

عقود مدت دار و عقود بدون مدت

در این مقاله به دلیل اینکه موضوع اصلی ما شرایط اساسی صحت معاملات است به طور تخصصی راجع به انواع عقود صحبت نخواهیم کرد ولی شما میتوانید برای خواندن مطالب تخصصی مربوط به انواع عقود به مقالات مرتبطی که لینک آنها را قرار داده ایم رجوع نمایید ازجمله انواع عقد وقرارداد

 

شرایط اساسی صحت معاملات

نخست باید بدانیم که شرایط یعنی چه؟ و فرق آن با شروط چیست؟ شرایط اساسی یعنی چه؟ و شرایط عمومی یعنی چه؟ معامله یعنی چه؟
شرایط جمع شرط است ؛ شروط هم جمع شرط است. اگر شرط به مفهوم منطقی و فلسفی به کار رود جمع آن میشود شروط. شرایط: شرط به مفهوم فلسفی و منطقی یعنی چیزی که وجود آن برای پیدایش یک ماهیت لازم است اما کافی نیست.

 مثلاً برای ایجاد عقد بیع چند شرط لازم است که جمع آنها را میگویند شرایط و به مجموع این شرایط میگوییم سبب (مثلاً برای رویش یک گل به چند عامل نیاز است که هر کدام به تنهایی نمیتواند گل را ایجاد کند که آن عوامل شامل آب، خاک، نور و )… مثلاً در عقد بیع قصد و رضا لازم است اما شرایط دیگر نیز لازم است که جمع همۀ آنها به عنوان شرایط آن ماهیت لازم ایست.

 به گونه ای که هرکدام نباشد آن ماهیت هم نخواهد بود. شرایط را قانون تعیین میکند.

شروط: شروط مفهوم حقوقی است. شرط در این مفهوم یک توافق فرعی و جنبی است که ضمن یک عقد اصلی قرار میگیرد یعنی طرفین به مناسبت توافق درباره اصل عقد، در این مورد هم با هم توافق میکنند.

 مثل توافق طرفین ضمن عقد نکاح به اینکه تعیین مسکن با زوجه باشد، یا زوجه وکالت در طلاق داشته باشد، یا مهر 110 سکه باشد، این توافق های فرعی وقتی جمع بسته شود شروط نامیده میشود. شروط را طرفین عقد تعیین میکنند.

آریان دادوش | وکیل ملکی تهران

شرایط اساسی

شرط هایی است که مهم، اساسی و رکن هستند؛ نبودن این شرایط اصولاً موجب بطلان معامله است. به استثنای عنصر رضا. نبودن رضای معتبر به خودی خود موجب بطلان نیست بلکه موجب عدم نفوذ است که آن هم بر حسب مورد میتواند موجب بطلان شود.

نکته :1بطلان یک حالت است هر عقدی دچار بطلان شود میگوییم باطل است .

.
نکته :2عدم نفوذ هم حالت است هر عقد دچار وضعیت عدم نفوذ شود میگوییم غیر نافذ است.

شرایط عمومی و اختصاصی

مندرجات ماده 190 مربوط به شرایط عمومی صحت عقود است. علت این است که ناظر بر یک یا چند عقد نیستند بلکه ناظر بر همه عقود هستند و همه عقود باید آنها را داشته باشند.
اما شرایط اختصاصی، شرایط عام نیستند بلکه مختص یک یا چند عقد هستند (مختص بعضی عقود هستند) مثل منجز بودن در عقد نکاح.

 قبض در بیع صرف (به طور کلّی قبض در عقود عینی ) . منجز  بودن در عقد ضمان نقل ذمه

آریان دادوش | شرایط اساسی صحت معاملات

پس یک عقد زمانی صحیح است که کلیۀ شرایط عمومی را داشته باشد و اگر قانون برای آن عقد، شرایط اختصاصی هم پیشبینی کرده باشد، باید آن شرایط را هم داشته باشد و وقتی یک عقد یکی از شرایط عمومی را ندارد یا اگر شرایط اختصاصی را که قانون پیشبینی کرده آن را نداشته باشد آن عقد باطل است.

معامله: صدر باب مفاعله است و عمل حقوقی را میرساند مثل مناظره.

از لحاظ حقوقی معامله 3معنا دارد:

معامله در معنای عام که گسترده ترین معنی آن است؛ یعنی مطلق اَعمال حقوقی اعم از عقود و ایقاعات. این معنی در فقه در نقطه مقابل عبادات به کار میرود .

معنای دوم معامله: یعنی مطلق عقود نه ایقاعات، معمولاً هرگاه قانون مدنی کلمۀ معامله را به کار میبرد این معنی مورد نظر است و این عقود اعم از عقود مالی و غیر مالی است.

معنای سوم معامله: صرفاً به معنی عقود مالی است. این معنی در قانون مدنی چندان مورد نظر نیست، ولی در عرف مورد نظر است. مثلا در عرف میگویند فلانی معامله گر است. ماده  190 چهار تا شرط برای صحت معاملات گفته که هر عقدی بر اساس این چهار تا شرط، سه حالت دارد یا صحیح است، یا
غیر نافذ است و یا باطل است.

ماده 190 : برای صحت هر معامله شرایط ذیل اساسی است:

• قصد طرفین و رضای آنها
• اهلیت طرفین
• موضوع معیّن که مورد معامله باش
• مشروعیت جهت معامله

قصد و رضا

قصد: هر عمل حقوقی اعم از عقد و ایقاع هم محتاج قصد است و هم محتاج رضا، که در حقوق ما دو مفهوم جداگانه هستند. قصد یعنی اراده انجام معامله و اجرای آن اراده، اما رضا یعنی میل باطنی به انجام معامله از روی اختیار .

منظور از قصد، قصد انشاء است. انشاء یعنی ایجاد، منظور از ایجاد، ایجاد یک عمل حقوقی اعم از عقد و ایقاع است. در نتیجه قصد انشاء، یعنی قصدِ ایجادِ یک عمل حقوقی. معامله اگر از روی میل باطنی انجام شود رضا وجود دارد اما اگر از روی رضا نباشد مثل اکراه است. در اکراه، طرف قصد انشاء دارد اما میل باطنی بر مبنای اختیار ندارد؛ یعنی رضایش مخدوش است. رضایت در امور کیفری همان اعلام گذشت است و رضا در امور مدنی، میل باطنی است به انجامِ یک عمل حقوقی .

در رابطه با تفاوت قصد و رضا و مقایسه این دو در مقاله مشابه که گروه حقوقی آریان دادوش توصیه به مطالعه آن را نیز به شما میکند صحبت شده است نام مقاله | مقایسه قصد و رضا در معامله

اهلیت طرفین

اهلیت یعنی: اهلیت از لحاظ معنای لغوی یعنی «شایستگی.» از لحاظ اصطلاحی یعنی شایستگی فرد به اینکه حقوقی داشته باشد یا حقوقی را که دارد اجرا کند. از این تعریف معلوم میشود ما دو نوع اهلیت داریم:

صلاحیت دارا شدن حق و تکلیف (اهلیت تمتع یا تملک )
و
صلاحیت اجرای حق و تکلیف (اهلیت استیفاء یا تصرف )

دکتر کاتوزیان به جای اهلیّت تمتع میگویند اهلیت تملک و به جای اهلیت استیفاء میگویند اهلیت تصرف.
هر اهلیت استیفایی فرع بر اهلیت تمتع است؛ یعنی اگر من بخواهم فلان حق را به اجرا بگذارم لازمه آن این است که اصلِ حق را داشته باشم.

 اگر در موردی من اهلیت تمتع نداشته باشم، صحبت از اهلیت استیفاء، موضوعا منتفی است یعنی زمینه ندارد. ( سالبه به انتفای 2 موضوع است .)

آریان دادوش | شرایط اساسی صحت معاملات

مثلا  من به عنوان یک ایرانی این اهلیّت تمتّع را دارم که کاندید ریاست جمهوری شوم و افرادی را در سمت های مختلف بگذارم ولی وقتی یک آلمانی اهلیت کاندید شدن را ندارد به طریق اولی اهلیت اجرای ریاست جمهوری را ندارد.

برای اهلیت تمتع، صرف انسان بودن کافی است قطع نظر از مذهب، رنگ، نژاد و … . اهلیت برای دارا بودن حقوق با زنده متولد شدن انسان شروع و با مرگ او تمام میشود (ماده 959 ق.م )

اهلیت استیفاء: یعنی صلاحیت اجرای حق و تکلیف. در مورد هرگونه عمل حقوقی، فرد باید اهلیت استیفاء داشته باشد (چه عقد، چه ایقاع) یعنی اگرچه اهلیت تمتع را دارد اما باید ارکان اهلیت استیفاء را هم داشته باشد. در برخی متون و قوانین، اهلیت استیفاء را اهلیت معاملاتی یا اهلیت یا قانونی برای معامله مینامند زیرا همه اینها در مرحله اجرای حقوق کارایی دارند .

مورد معامله

سومین شرط از شرایط اساسی صحت معاملات مورد معامله میباشد حال منظور از مورد معامله چیست ؟

هر معامله باید موضوعی و مورد معامله داشته باشد. هر معامله اگر موضوع یا مورد معامله نداشته باشد به همان دلیل باطل است.
مورد معامله یا مال است یا عمل، در ماده 214ق.م. تسلیم به مال برمیگردد و ایفا به عمل. ماده 214 : مورد معامله باید مال یا عملی باشد که هر یک از متعاملین تعهد تسلیم یا ایفاء آن را میکنند. مورد معامله ممکن است انتقال مال و یا انجام یک عمل باشد.

اگر مورد معامله مال باشد باید دارای این شرایط باشد:

• مالیت داشته باشد

• متضمن منفعت عقلایی و مشروع باشد.

• مقدورالتسلیم باشد.
• قابل نقل و انتقال قانونی باشد.
• معلوم باشد.
• معین باشد.
• یا مِلکِ فروشنده باشد و یا فروشنده اذن در تملیک این مال را داشته باشد.
• موجود بودن مورد معامله، و اینک شرح هر یک

در رابطه با مورد معامله ویژگی های بالا از اصلی ترین صفاتی است که برای تایید شرایط اساسی صحت معاملات میبایست رعایت شود .

مشروعیت جهت معامله

آخرین مورد از شرایط اساسی صحت معاملات و یا همان آخرین شرط مشروعیت جهت معامله میباشد .

جهت معامله یا انگیزۀ عقد هدف مستقیمی است که هر طرف بعد از معامله میخواهد به آن برسد.

 جهت معامله یا انگیزۀ عقد عبارت است از علت و انگیزهای که به خاطر آن، هر یک از دو طرف راضی به انعقاد عقد شدهاند. جهت عقد، امری درونی است و نیاز به تصریح آن در عقد نیست. جهت معامله جنبۀ شخصی دارد و در هر معامله نسبت به هر کسی فرق دارد یعنی جنبۀ نوعی ندارد.

مثلاً تمام کسانی که خانه میخرند یک هدف ندارند و هر کس از معامله کردن یک انگیزه دارد. یکی برای اجاره دادن میخرد، یکی برای تأسیس قمارخانه و یکی برای سکونت فرزندانش. مثلاً وقتی من یک قوطی کبریت میخرم ممکن است به این انگیزه بخرم که در خانه یا ماشین یا محلی دیگر از آن استفاده کنم.

ماده 217 : در معامله لازم نیست که جهت آن تصریح شود ولی اگر تصریح شده باشد باید مشروع باشد و الا معامله باطل است .

گروه حقوقی آریان دادوش | شرایط اساسی صحت معاملات

 

سخن پایانی

در مقاله شرایط اساسی صحت معاملات گروه تحریریه آریان دادوش به کمک وکلای مجرب حقوقی و همچنین قراردادها سعی نمودند به طور خلاصه شمارا بایک معامله و قراردادی که به طور قانونی صحیح است و تمامی ارکان صحت را داراست آشنا نمایند .

البته صحبت همینجا تمام نمیشود چرا که این مقاله فقط دور نمایی از شرایط اساسی صحت معاملات بود درصورتی که مشروعیت جهت معامله اکراه و اشتباه در قصد طرفین و رضای آنها و همچنین انواع اهلیت هرکدام سرفصل ها وموضوعات مهم وقابله بحثی میباشند که دکترین و حقوقدانان درباره آنها نظرات مختلفی داده اند .

البته شما دوستان میتوانید برای پرسش سوالات خود و دریافت مشاوره در کوتاه ترین زمان وبه صورت رایگان از طریق سایت و دیدگاه ، پیام ویا تماس با گروه  ملکی حقوقی آریان دادوش  در تماس باشید .