یکی از سوالات بسیار مهم در مبحث انواع عقود و آثار آنها که از آن در آزمون های مختلف حقوقی سوالات مرتبطی نیز تابحال آمده است تفاوت انحلال با بطلان عقد میباشد ، گروه حقوقی آریان دادوش به کمک وکلای مجرب حقوقی خود در این مقاله سعی کرده ایم که مفهوم بطلان و انحلال را به زبانی ساده و مختصر برای شما دوستان توضیح دهیم .
مطلب مرتبط | راه های انحلال قرارداد
آریان دادوش | تفاوت انحلال با بطلان عقد
پیش از آنکه به تفاوت انحلال و بطلان عقد بپردازیم بهتر است پیش از آن با چندین موضوع آشنا شویم ابتدا باید بدانیم معنای عقد چیست ، انواع عقد و قرارداد کدامند و به طور کلی حقوقدانان و دکترین و همچنین به طور قانونی به چه چیزی عقد گفته میشود .
گروه حقوقی آریان دادوش در رابطه با موضوع تفاوت انحلال و بطلان عقد به شما دوستان توصیه میکند که مبحث انحلال عقد لازم را نیز مطالعه نمایید .
عقد چیست
بهترین تعریفی که در رابطه با عقد از نظز حقوقدانان میتوان گفت ، عقد عبارت است از توافق دو یا چند اراده به منظور ایجاد اثر حقوقی.
تعریف عقد از دیگاه قانون با توجه به ماده 183 قانون مدنی : عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد. به طور کلی دو ایراد به تعریف قانون وارد است یک اینکه فقط عقد عهدی را تعریف کرذده که در ادامه خواهید خواند.
دوما این تعریف شامل عقود معوض نمیشود چرا که در عقود معوض دو طرف متعهد میشوند ولی در ماده گفته یک طرف تعهد میکند و طرف دیگر قبول.
انواع عقد
در قانون مدنی انواع عقود ذکر شده است اما باید گفت که این تقسیم بندی به طور کامل نیست و ما تعدادی دیگر را نیز به آن اضافه خواهیم کرد برای مشخص کردن انواع عقود و آثار آنها به طور کامل.
ماده ۱۸۴ قانون مدنی : عقود و معاملات به اقسام ذیل منقسم میشوند :
لازم
جایز
خیاری
منجز
معلق
قانون مدنی تقسیم بندی بالا را برای عقود در نظر گرفته است که در آن عقود لازم و جایز در تقابل با هم عقود خیاری جدا و عقود منجز و معلق نیز مقابل یکدیگر قرار دارند.
بیشتر بخوانید | وکیل ملکی تهران
آریان دادوش | انواع عقود و آثار آنها
ابتدا به طور خلاصه در رابطه با تقسیم بندی که راجعبه عقود در قانون گفته شده است تعریفی را برای شما ذکر می‌کنیم :
عقود لازم : به عقودی گفته میشود که با اراده طرفین قابل بر هم زدن نیست مگر در شرایطی خاص.
عقود جایز : به عقودی گفته میشود که برخلاف عقود لازم طرفین هر زمان که خواستند و اراده کردند میتوانند توافق و عقد را بر هم بزنند.
عقود خیاری : به عقودی گفته میشود که ما در آن اختیار بر هم زدن معامله را برای طرفین قرار می‌دهیم . در واقع خود طرفین و طبق توافقشان اختیار برهم زدن معامله را در عقدی که قابل برهم زدن نیست قرار می‌دهند. این عقود در قانون مدنی جدا ذکر شده است و خود نیز زیر مجموعه عقود لازم است.
عقود معلق : عقودی هستند که اثر آنها یا آثار آنها معلق به وقوع واقعه‌ای است.
عقود منجز عقودی هستند که آثارش ابتدا به ساکن و بعد از تحقق و وقوع عقد کارگذار میشود.
آریان دادوش | وکیل ملکی متخصص
تفاوت انحلال با بطلان عقد
عقد صحیح، باطل و غیر نافذ
1 عقد صحیح: عقدی است که تمام شرایط اش هست، آثارش هم میاید و مشکلی ندارد. عقدی است که تمامِ ارکانِ صحت را دارد اعم از شرایط عمومی و شرایط اختصاصی مثل هر عقدِ درست، نکاح درست، بیع درست.
2 عقد باطل یا فاسد: عقدی است که یکی از شرایط ماده 190 را ندارد و آن شرط آنقدر مهم است که اگر بعداً هم بیاید هیچ فایدهای ندارد. مثل هر عقدی که در آن قصد انشاء وجود ندارد، یا عقدی که جهت آن نامشروع است و تصریح میشود. یا عقدی که مورد آن معین نیست و یا در آن قدرت بر تسلیم وجود ندارد. عقد باطل از اول باطل است و هیچ اثری ندارد، یعنی انگار از روز اول منعقد نشده است. اصطلاحاً میگویند بطلان اثر قهقرائی دارد یعنی وقتی عقد باطل است از روز اول باطل است.
مثال عقد باطل: عقدی که در آن قصد نباشد. چه کسانی قصد ندارند؟ کسی که خواب است یا بیهوش است یا مست است (ماده 195ق.م). خواب، مستی و بیهوشی که در این ماده آمده تمثیلی است نه حصری. ماده 195 اگر کسی در حال مستی یا بیهوشی یا در خواب معامله نماید آن معامله به واسطه فقدان قصد باطل است.
3 عقد غیرنافذ: عقد غیر نافذ عقدی است که یکی از شرایط صحت را ندارد ولی آن شرط اگر بعداً بیاید درست میشود. مثلاً در معاملۀ فضولی کسی بدون اذن، ماشین دیگری را میفروشد این معامله غیر نافذ است اگر مالک تنفیذ کند معامله درست است اما اگر رد کند باطل است؛ یعنی عقد غیرنافذ نمیتواند تا آخر غیرنافذ باشد؛ یا باید باطل شود و یا باید صحیح و نافذ باشد.
نکته: عقد صحیح ممکن است پس از مدتی منحل بشود این را انحلال گویند. انحلال فقط و فقط در عقد صحیح اتفاق میافتد؛ یعنی عقد، صحیح است اما پس از مدّتی از بین میرود .
آریان دادوش | تفاوت انحلال با بطلان عقد
خالی از لطف نیست در رابطه با عقود لازم و جایز نیز اندک توضیحی در این مقاله دهیم.
عقد لازم و عقد جایز
عقد لازم و عقد جایز هر دو اگر شرایطی که در ماده 190 قانون مدنی ذکر شده است را داشته باشند جز عقود صحیح شمرده میشوند و درابطه با تفاوت احلال با بطلان عقد میتوان گفت عقد باطل از ابتدا باطل است و به لازم جایز بودن نمیرسد ولی عقدی که صحیح است را میتوان منحل نمود .
عقد لازم: «عقد لازم آن است كه هيچ يك از طرفين حق فسخ آن را نداشته باشند، مگر در موارد معين» (ماده 185 قانون مدنی) منظور از موارد معین در ماده 185 قانون مدنی :1- اقاله 2- خیارات 3- انحلال توسط قانون (تلف المبیع قبل التسلیم: انفساخ عقد).
عقد لازم با فوت و حجر یکی از طرفین به هم نمی خورد (مگر مباشرت در آن شرط شده باشد) بلکه به ورثه منتقل شده و آنها تعهدات را برعهده می گیرند. عقد لازم عقدی است که فقط در انعقاد نیاز به اهلیت طرفین دارد اما عقد جائز هم حدوثاً هم بقائاً نیاز به اهلیت دارد.
عقد لازم خود به عقد خيارى و غيرخيارى تقسيم میشود.
عقد جایز: عقدی است که حدوثاً و بقائاً نیازمند اراده دو طرف است و هر يك از طرفين می توانند هر وقتى بخواهند آن را فسخ كنند. مانند وكالت، عاريه و وديعه.
عقد جايز با فوت يكى از دو طرف و يا جنون يا سفاهت، به خودى خود منفسخ میشود.
عقد جایز ممکن است با شرط ضمن عقد غیرقابل فسخ شود با وجود این، در همین حال نیز عقد همچنان جایز محسوب می گردد و با فوت و جنون و سفاهت یکی از دو طرف منحل میگردد و تنها به طور ارادی نمیتوان آن را فسخ نمود. به عبارت دیگر، از میان دو سبب انحلالِ عقود جایز (فسخ و انفساخ)، از طریق شرط، فقط میتوان قابلیت فسخ را از بین برد ولی قابلیت انفساخ آن باقی خواهد ماند.
هر عقدی (جایز) که در بقاء محتاج اهلیت باشد در انعقاد نیز محتاج اهلیت است. عقد لازم عقدی است که حدوثاً نیازمند اراده دو طرف است و هيچ يك از طرفين حق فسخ آن را ندارند مگر در موارد معين.
عقد جایز به دوقسم تقسیم می شود:
1- عقد جایز اذنی مثل وکالت و ودیعه و عاریه
2- عقد جایز غیر اذنی مثل هبه.
عقد جائز اذنی با فوت و جنون و حجر یکی از طرفین منفسخ می شود مگر وکالتی که موضوع آن امور غیرمالی و تملکات بلا عوض است که با سفه احد الطرفین از بین نمی رود. اصل در عقود، لازم بودن است مگر اینکه به تصریح قانون، جایز به شمار آید (ماده 219 قانون مدنی).
این بود خلاصه توضیحی در رابطه با عقد لازم و جایز و نکات مهمه مربوط به آن حال وارد تفاوت انحلال و بطلان عقد خواهیم ، شاید بگویید بعد از اینهمه مطلب تازه میخواهیم وارد موضوع اصلی شویم ؟؟
در پاسخ باید گفت بله چرا که برای دانستن مفهوم بطلان و انحلال عقود نیاز است که مطالب بالا را حداقل خوانده باشید .
تفاوت انحلال با بطلان عقد
انحلال در عقد صحیح است یعنی عقد صحیح پس از مدتی منحل میشود اما بطلان در عقدی است که اصلاً موجود نبوده مانند بچه ای که مرده به دنیا بیاید.
سه دلیل منحل شدن عقد:
- اقاله
- فسخ
- حکم قانون
1اقاله (تفاسخ): همان دو نفری که عقد را بسته اند یک روزی توافق کنند و عقد را بر هم بزنند؛ یعنی توافقِ طرفینِ عقد در بر هم زدن عقد را اقاله گویند.
نکته اول: اقاله مربوط به طرفین عقد است یعنی اگر یک طرف بمیرد دیگر اقاله ممکن نیست و وراث نمیتوانند اقاله کنند.
نکته دوم: اقاله خودش یک عقد است. تعریف عقد شامل اقاله هم میشود: (توافق دو یا چند اراده به منظور ایجاد اثر حقوقی). اثر حقوقی اقاله به هم خوردن عقد قبلی است.
نکته سوم: اقاله فقط مربوط به عقد است یعنی ایقاع را نمیتوان اقاله کرد. موضوع اقاله عقد است، ایقاع قابل اقاله نیست و فقط عقد را میتوان اقاله کرد.
چهارم: اقاله فقط مربوط به عقود لازم است و اساساً بحث اقاله در عقود جایز مطرح نمیشود. عقود جایز را دو طرف میتوانند فسخ کنند.
پنجم: سه تا عقد لازم را نمیتوان اقاله کرد: .1نکاح .2وقف .3ضمان.
2 فسخ (دومین سبب انحلال عقد): فسخ به هم زدن عقد است با یک اراده. اقاله عقد است اما فسخ ایقاع است.
نکته: اقاله فقط در عقود لازم است اما فسخ هم در عقود لازم است و هم در عقود جایز.
3 حکم قانون (سومین سبب انحلال عقد): گاهی اوقات یک حادثهای رخ میدهد و قانون به سبب آن حادثه حکم به انحلال عقد میدهد؛ یعنی اراده ای در آن نیست و کسی نمیخواهد عقد منحل شود. به این انحلال انفساخ گویند که قهری است. انفساخ هم در عقود لازم اتفاق میافتد و هم در عقود جایز. انفساخ در عقود لازم هم داریم نه با فوت و حجر مثل ماده 387ق.م
ماده 387 قانون مدنی : اگر مبیع قبل از تسلیم بدون تقصیر و اهمال از طرف بایع تلف شود بیع منفسخ و ثمن باید به مشتری مسترد گردد مگر اینکه بایع برای تسلیم به حاکم یا قائممقام او رجوع نموده باشد که در این صورت تلف از مال مشتری خواهد بود. هر عقد صحیحی یا اقاله میشود، یا فسخ میشود و یا منفسخ میشود .
آریان دادوش | اقاله چیست ؟
تفاوت انحلال با بطلان عقد
سخن پایانی
امیدواریم مقاله تفاوت انحلال و بطلان عقد تاحدودی پاسخ سوالات شمارا در رابطه با انحلال و بطلان در عقود داده باشد ولی خالی از لطف نیست که به این نکته اشاره شود که خواندن مطالب و مقالات مرتبط بسیار کاربردی و مفید اند اما هیچگاه جای مشاوره تلفنی و یا گوش کردن به وویس های مرتبط و آموزشی را نخواهند گرفت .
توصیه گروه حقوقی آریان دادوش با سابقه نزدیک به ۲۰ سال فعالیت حقوقی و به خصوص در زمینه ملکی و قراردادها به شما عزیزان جمله معروف پیشگیری بهتر از درمان است چرا که می‌توانید با گرفتن یک مشاوره و یا یک مشورت در جلسه تنظیم قرارداد خود از یک وکیل مجرب از پیش آمدن هرگونه اختلاف و دعوی جلوگیری نمایید . همچنین لزوماً پیش از تنظیم قرارداد اقاله با یک وکیل متخصص در زمینه قراردادها و اگر موضوع شما ملکیست در زمینه ملکی مشورت نموده و از او کمک بخواهید .
