تفاضل دیه

تفاضل دیه چیست؟

قصاص نفس حقی است قانونی که برای اولیای دم مقتول در نظر گرفته شده است. هرگاه قتلی رخ داده و در مراجع قانونی ثابت شود که این قتل، قتل عمدی بوده است، اولیای دم مقتول طبق ماده 381 قانون مجازات اسلامی، در صورت وجود شرایط لازم می توانند تقاضای قصاص قاتل را نمایند. این حق برای اولیای دم به رسمیت شناخته شده است و از آنان قابل سلب نمی باشد؛ مگر در شرایطی خاص چون قتل فرزند توسط پدر که قصاص اساسا منتفی است و در چنین شرایطی مجازات قصاص تبدیل به دیه می گردد.

ادامه مطلب | قانون مجازات اسلامی

قرآن راجع به دیه چه می فرماید ؟

آیه 45 سوره مائده نیز با بیان عبارت “النفس بالنفس” اشاره به جواز قصاص دارد و بر این حق قانونی مهر تایید زده است. با توجه به این موارد می توان گفت که هم در شرع و هم در قانون مجازات سلب عمدی حیات، قصاص در نظر گرفته شده است. به عبارتی دیگر، می توان گفت حق حیات ارزشمندترین حقی است که هر انسان از آن برخوردار است. زمانی که کسی این حق ارزشمند را از دیگری سلب می نماید، در مقام مجازات نمی توان فراتر از گرفتن حق حیات از خود قاتل رفت و مجازاتی مازاد بر قصاص برای وی در نظر گرفت؛ مثل محکوم نمودن قاتل به قصاص و پرداخت دیه.

ادامه مطلب | کتاب مقدس قرآن

شرایط تفاضل دیه

علی رغم قانونی بودن حق قصاص برای اولیای دم، در مواردی خاص اولیای دم جهت اجرای قصاص، مجبور به پرداخت مبلغی تحت عنوان تفاضل دیه به قاتل هستند. این مبلغ را می توان به عنوان هزینه اجرای قصاص دانست که تنها در مواردی خاص نیاز به پرداخت آن می باشد.

یکی از شرایط اصلی جهت اجرای قصاص،برابری جنسیتی بین قاتل و مقتول است. یعنی در شرایطی که قاتل و مقتول هر دو مرد و یا هر دو زن باشند، قصاص بدون نیاز به پرداخت هیچ گونه مبلغی از طرف اولیای دم مقتول اجرا می گردد. اما از آنجا که طبق احکام شرعی دیه زن و مرد یکسان نمی باشد، در مواردی که جنسیت قاتل و مقتول یکسان نباشد، با مشکل مواجه خواهیم شد.

بیشتر بخوانید در | وکیل کیفری

هرگاه زنی اقدام به قتل عمدی یک مرد نماید، در صورت تقاضای اولیای دم مرد، مجازات قصاص بدون پرداخت هیچ گونه هزینه ای اجرا خواهد شد. درست است که دیه زن کمتر از مرد می باشد، اما همانطور که پیشتر بیان شد، حق حیات ارزشمندترین حقی است که می توان از این زن گرفت و نمی توان وی را علاوه بر قصاص محکوم به پرداخت تفاضل دیه زن و مرد نیز نمود.

قانون مجازات و تفاضل دیه

اما در شرایط عکس، یعنی در موقعیتی که یک مرد اقدام به قتل عمدی یک زن نماید، حق قصاص برای اولیای دم ثابت است اما اولیای دم زن جهت اجرای قصاص، وفق ماده 382 قانون مجازات اسلامی موظف به پرداخت نصف دیه کامل به مرد می باشند. این موضوع به جهت تفاوت در مبلغ دیه زن و مرد در قانون در نظر گرفته شده است.

ماده 382 قانون مجازات اسلامی در ادامه مقرر داشته است که تنها در شرایطی که یک مرد غیرمسلمان زن مسلمانی را به قتل برساند، نیاز به پرداخت تفاضل دیه نمی باشد. حتی در صورت قتل یک زن غیرمسلمان توسط مرد غیرمسلمان نیز همچنان پرداخت تفاضل دیه ضروری است.

علاوه بر شرایط بیان شده، در موارد شرکت در جرم قتل عمدی نیز بحث پرداخت تفاضل دیه جهت اجرای قصاص به میان می آید. شرکت در جرم قتل عمدی بدین معناست که دو یا چند نفر با همکاری یکدیگر اقدام به قتل نمایند و تمام شرکا در عنصر مادی جرم دخیل باشند, به عبارت دیگر می توان گفت شرکت در قتل عمدی شرایطی است که مقتول واحد و قاتلین متعدد باشند.

ماده 373 قانون مجازات اسلامی در بحث قصاص شرکای جرم بیان نموده است که اولیای دم مقتول می توانند یکی از شرکا را بدون اینکه مبلغی به عنوان تفاضل دیه پرداخت نمایند قصاص نمایند. در این شرایط، مابقی شرکا تفاضل دیه را به شریک قصاص شونده پرداخت می نمایند. اما اگر اولیای دم خواهان قصاص تمام شرکای جرم باشند، می بایستی تفاضل دیه را به قصاص شوندگان پرداخت نمایند.

مطلب مرتبط |  اولیای دم

شراکت در قتل عمد

برای مثال، اگر سه نفر در یک قتل عمد شرکت داشته باشند و اولیای دم مقتول خواهان قصاص هر سه نفر باشند، بایستی به میزان دو دیه کامل به قصاص شوندگان پرداخت نمایند که این مبلغ به تساوی بین آنان تقسیم خواهد شد. این امر بدین منظور در قانون پیش بینی شده است که قاتلین تنها جان یک نفر را سلب نموده اند و نمی توان در ازای جان یک نفر، جان سه نفر را سلب نمود، بنابراین با پرداخت مابالتفاوت دیه سه نفر و یک نفر، مجازات قصاص اجرا خواهد شد.

شرایط دیگری که پرداخت تفاضل دیه در آن موضوعیت پیدا می کند، مربوط به موقعیتی است که اولیای دم مقتول در خصوص اجرای قصاص، دریافت دیه یا گذشت قاتل به توافق نرسیده باشند. ماده 423 قانون مجازات اسلامی این موضوع را مورد توجه قرار داده است. طبق این ماده، در چنین شرایطی مجازات قصاص به شرطی اجرا می گردد که فرد یا افرادی که خواهان قصاص هستند، ابتدا سهم دیه سایر اولیای دم را پرداخت نمایند. سهم دیه ولی دمی که خود خواستار دریافت دیه باشد، به خودش پرداخت می گردد و  اگر یکی از اولیای دم گذشت نموده و دیه را نیز مطالبه ننماید، سهم وی به قصاص شونده پرداخت می شود.

چکیده مطالب

همانطور که پیشتر بیان نمودیم، تفاضل دیه به نوعی پرداخت هزینه های اجرای قصاص می باشد، بنابراین پرداخت آن برعهده فرد یا افرادی است که خواستار اجرای قصاص می باشند. اما در شرایط هایی خاص پرداخت این مبلغ توسط بیت المال انجام می شود.

ماده 428 قانون مجازات اسلامی یکی از این شرایط را حالتی دانسته است که خواهان قصاص تمکن مالی جهت پرداخت تفاضل دیه را ندارد و در عین حال، جنایت صورت گرفته نظم و امنیت عمومی را برهم زده یا احساسات عمومی را جریحه دار کرده است و مصلحت جامعه در اجرای قصاص می باشد. در این حالت با درخواست دادستان و تایید رئیس قوه قضائیه تفاضل دیه از محل بیت المال پرداخت خواهد شد. این امر موضوعی استثنایی است و همانطور که بیان شد نیازمند تایید رئیس قوه قضائیه می باشد.

هرگاه مقتولی اولیای دم نداشته باشد یا به آنان دسترسی پیدا نشود، ولی امر مسلمین ولی دم این مقتول محسوب خواهد شد. حال اگر ولی امر مسلمین اجرای قصاص را درخواست نماید و جهت اجرای قصاص نیاز به پرداخت تفاضل دیه شود، مانند اینکه مقتول زنی باشد که توسط یک مرد به قتل رسیده است و یا اینکه مقتول توسط چند نفر به قتل رسیده باشد، پرداخت تفاضل دیه از محل بیت المال انجام خواهد شد.

سخن پایانی

گروه حقوقی آریان دادوش متشکل از وکلای برجسته و با تجربه ای است که می توانند در حوزه حل دعاوی کیفری کمک های شایانی به شما نمایند و شما را به سمت پیروزی در دعاوی خود رهنمون نمایند. گروه حقوقی آریان دادوش درصدد است تا موکلین به صورت شفاف در جریان پیشرفت پرونده خود قرار گیرند. شما می توانید به صورت تلفنی، تمام وقت و رایگان از خدمات حقوقی این موسسه بهره مند شوید.