موضوعی که امروز قصد صحبت آن را با شما داریم یکی از مفاهیم بسیار کاربردی و مهم حقوق میباشد، تفاسخ یا اقاله چیست؟ مواد قانونی مربوط به آن و در چه شرایطی میتوان از این مفهوم استفاده نمود.
شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد یا اسم تفااسخ یا اقاله را در رابطه با قراردادها و معاملات شنیده باشید، حتماً فسخ قرارداد و انفساخ آن را شنیدهاید تفاسخ یا اقاله هم از جنس فسخ و انفساخ است و ریشه این کلمات از لحاظ معنایی به یکدیگر مرتبط میباشد.
آریان دادوش | وکیل ملکی حقوقی
تفاسخ یا اقاله چیست؟
در ابتدا بهتر است در رابطه با تفاوت اسقاط شرط و انحلال شرط اندک توضیحی به شما بدهیم شما میتوانید ضمن این مقاله ، مقاله مرتبط با آن یعنی راههای انحلال قرارداد را هم مطالعه نمایید)
اسقاط شرط : در اسقاط شرط یا همان سقوط شرط ، فعلی میباشد که ما با اختیار خودمان آن را ساقط مینماییم.
انحلال شرط : انحلال شرط ناشی از انحلال عقد میباشد که تحت شرایطی و با استثنائاتی که پیشتر و در مقالات مرتبط گفته شد به شرط نیز وارد میشود.
بیشتر بخوانید | تفاوت فسخ و انفساخ در قراردادها
آریان دادوش | تفاسخ یا اقاله چیست
سقوط تعهدات
سقوط تعهد به این معنی است که به عنوان مثال تعهدی را داریم و ایجاد شده است و قبل از ایجاد آن این تعهد به دلایلی ساقط میشود.
در قانون مدنی از ماده ۲۶۴ الی ۳۰۰ در رابطه با سقوط تعهدات صحبت شده است، به طور کلی در قانون یک سری مواردی نام برده شده است که باعث سقوط تعهدات میشوند به این موارد اسباب سقوط تعهدات گفته میشود.
اقاله یا تفاسخ
اقاله یا تفاسخ انحلال یا بر هم زدن عقد است و سقوط تعهد محسوب نمیشود اگرچه قانون از آن به عنوان سقوط تعهد یاد کرده اما اساساً اقاله باعث انحلال عقد میشود.
بند دوم ماده ۲۶۲ قانون مدنی اقاله را از اسباب سقوط تعهدات دانسته است.
اقاله موضوعی نیست که مستقیم با تعهد رابطه داشته باشد و عقد را منحل میکند، و با تعهد به طور مستقیم کاری ندارد.
اگر بخواهیم تعریفی از اقاله یا تفاسخ به طور ساده ارائه دهیم ؛ اقاله یا تفاسخ چیست : اقاله تراضی طرفین عقد در انحلال عقد و زوال آثار آن در آینده میباشد.
یعنی همان کسانی که عقد را منعقد کردهاند میتوانند توافق نمایند برای انحلال عقد و زوال آثار آن در آینده.
مثالی از اقاله یا تفاسخ
به عنوان مثال دو نفر با هم مبایعه نامهای داشتند و میخواهند آن عقد را اقاله کنند، اینکه میگوییم نسبت به آثار آینده منظور این است که مثلاً بعد از عقد ممکن است خریدار ملک را اجاره داده باشد و این اجاره که قبل از اقاله صورت گرفته است همچنان سر جای خود باقی میماند.
اینکه میگوییم آثار زوال به آینده است منظور آینده را در نظر گرفتهایم یعنی مالکیتهایی که توسط بیع تغییر کرده بود با اقاله برمیگردد سر جای خودش یا همان اعاده مالکیتها.
یعنی اگر من مال خود را به شما فروختم و شما مالک شدهاید با اقاله دوباره من مالک میشوم و شما مالکیت خود را از دست میدهید.
اقاله یا تفاسخ در عقد عهدی
تمام مطالبه بالا در صورتی بود که عقد تملیکی باشد و با اقاله ،مالکیت ها اعاده میشوند حال اگر عقد عهدی باشد تکلیف چیست و چه باید کرد.
در عقد عهدی تملیکی در آن وجود ندارد و طرفین تعهدی را بر ذمه یکدیگر قرار میدهند ، اقاله در عقد عهدی اینگونه است که اگر تعهدی انجام نشده باشد اقاله باعث میشود که تعهدات ساقط شوند اما اگر تعهدات انجام شده باشند اقاله یک الزام به وجود میآورد الزام به مثل یا الزام به قیمت آن تعهد.
ادامه مطلب | وکیل ملکی تهران
آریان دادوش | اقاله یا تفاسخ چیست؟
تفاوت اقاله یا تفاسخ با فسخ
در گذشته هم راجع به فسخ در مقاله شرایط فسخ قرارداد ملک و همچنین در مقالاتی دیگر صحبت نمودیم اما به طور خلاصه میتوان گفت:
اقاله یا تفاسخ انحلال عقد با ترازی دو طرف است و با فسخ متفاوت است که فقط با اراده یک طرف اتفاق میافتد، در قانون خیاراتی وجود دارند همانند خیار عیب خیار تدلیس و … در عقود لازم این خیارات شرط وجود خواهند داشت و طرفی که میتواند از این خیار برای فسخ استفاده کند توانایی فسخ عقد را خواهد داشت و طرف دیگر نقشی در انتخاب و اراده او نخواهد داشت.
اما در اقاله یا تفاسخ طرفین با هم تراضی مینمایند که یک عقدی را منعقد کنند و همچنین با یکدیگر تراضی مینمایند که آن عقد را منحل نماید اقاله حالت طرفینی دارد تفاسخ از باب تفاعل است و تفاعل برای امور طرفینی استفاده میشود ولی فسخ فقط به اراده یک طرف احتیاج دارد.
سوال مهم در رابطه با تفاسخ
آیا در اقاله میتوانیم شرط کنیم که چیزی که باید برگردد و رد و بدل شود کم یا زیاد شود؟
پیشتر گفته شد که در اقاله یا تفاسخ یک اعادهای صورت میگیرد و همه چیز برمیگردد به حالت اول خود نمیتوانیم در اقاله دخل و تصرف نماییم یعنی عوضین تغییر کنند این شرط خلاف موضوع اقاله است و همانطور که قبلاً هم گفتیم باعث باطل شدن اقاله خواهد شد.
به عنوان مثال ماشینی را به شما میفروشم ۳۰۰ میلیون تومان و بعد از مدتی تصمیم به اقاله این بین مینماییم حال نمیتوانیم بگوییم یک میلیارد تومان پس بده به دلیل افزایش قیمت ماشین چرا که این عقد خود یک عقد جدیدی است و دیگر اقاله نخواهد بود.
در اقاله میتوان شرطی جزئی و کوچک را ضمن عقد آورد اما شرطی که باعث ایجاد اختلاف فاحش در عوضین شود باطل و مبطل اقاله یا تفاسخ خواهد بود.
مواد قانونی مربوط به تفاسخ
مواد ۲۸۳ تا ۲۸۸ قانون مدنی
ماده 283 ق.م : بعدازمعامله طرفین می توانندبه تراضی آن رااقاله وتفاسخ کنند.
توضیح : در این ماده از عبارت طرفین استفاده کرده است ، یعنی اختیاری است که صرفا برای طرفین قرارداد وجود دارد بنابراین به ارث نمیرسد و وراث آنها نمیتوانند عقد را اقاله یا تفاسخ نمایند.
ماده 284 ق. م : اقاله به هرلفظ یا فعلی واقع می شود که دلالت بر بهم زدن معامله کند.
توضیح ( اقاله یا تفاسخ چیست ): این عبارت و جمله ” به هر لفظ یا فعلی واقع میشود ” در قانون زیاد تکرار میشود .کلا وقتی اراده ای داریم این اراده باید به نحوی اعلام شود ، اینجا در خصوص نحوه بیان آن اراده صحبت میکند.
در موضوع اقاله مساله ای که مطرح است این است که باید عوضین برگردند به حالت اول خود ، یعنی اگر خانه یا ماشینی به من فروخته اید بعد از اقاله من باید خانه یا ماشین را برگردانم و شما هم ثمن را به من برمیگردانید. سوال قبل تر را مطالعه کنید
بیشتر بخوانید | قانون مدنی
آریان دادوش | اقاله یا تفاسخ چیست ؟
ماده 285 – موضوع اقاله ممکن است تمام معامله واقع شود یا فقط مقداری ازمورد آن .
این ماده میگوید که میتوان بخشی از معامله را اقاله کرد ، این موضوع را تجویز کرده است . مثلا اگر ماشینی را خریده اید و بخواهید بخشی از آن را مثلا سه دانگ آن را اقاله کنید ، ماشین از لحاظ فیزیکی که قابل تقسیم نیست پس چه میشود ، اتفاقی که میفتد این است که ماشین را شریک میشوید.
ماده 286 – تلف یکی ازعوضین مانع اقاله نیست دراین صورت به جای آن چیزی که تلف شده است مثل آن درصورت مثلی بودن وقیمت آن درصورت قیمتی بودن داده می شود.
توضیح : این ماده میگوید که اگر اقاله کردیم و گفته بودیم که باید عوضین برگردند ، ممکن است یکی از عوضین تلف شده باشد ، در فرض تلف یکی از طرفین مثلا ماشین آتش گرفته باشد ، میخواهیم ببینیم در این فرض چه اتفاقی میافتد ؟
در این فرض تلف یکی از طرفین مانع اقاله نخواهد بود و جلوی اقاله را نمیگیرد . به این کیفیت که به جای آنچه که تلف شد میشود مثل یا قیمت آن داده شود . توجه شود که این ماده برای فسخ هم کاربرد دارد یعنی اگر در فسخ هم یکی از طرفین تلف شد میشود مثل یا قیمت عوض داده شود.
آریان دادوش | اقاله یا تفاسخ چیست ؟
ماده 287 – نماآت ومنافع منفصله که اززمان عقد تا زمان اقاله درمورد معامله حادث می شود مال کسی که به واسطه عقد مالک شده است ولی نماآت متصله مال کسی است که درنتیجه اقاله مالک می شود.
توضیح : این ماده راجعبه منافع منفصل و متصل صحبت میکند . منافع متصل مثل رشد درخت است و منافع منفصل مثل میوه درخت است و قابله جداشندن میباشد . چاق شدن گوسفند هم متصله است .
منافع متصله مثل رشد درخت و چاق شدن گوسفند برای کسی است که با اقاله مالک میشود ولی منافع منفصله مثل میوه درخت برای شخصی است که به واسطه عقد مالک شده است.
ماده 288 اگرمالک بعد ازعقددرمورد معامله تصرفاتی کند که موجب ازدیاد قیمت آن شود درحین اقاله به مقدار قیمتی که به سبب عمل او زیاد شده است مستحق خواهد بود.
این ماده در رابطه با اقاله معاملاتی صحبت میکند که در آن مال مورد معامله و اقاله شده افزایش قیمت پیدا کرده است.ماشینی خریدیم و توسط تصرفاتی که ما انجام دادیم قیمت ماشین افزایش پیدا کرده مثلا رینگ ماشین را عوض کردیم ، این مبالغ قابل تقویم است و باید پرداخت شود .
نقطه مقابل این موضوع هم هست یعنی ممکن است تصرفات خریدار باعث کاهش قیمت ماشین شود مثلا با ماشین تصادف کرده و ماشین دیگر یک ماشین تصادفیست و قیمت قبل را نخواهد داشت ، در این صورت باید کسر قیمت در نظر گرفته شود.
سخن پایانی
موضوع اقاله یا تفاسخ چیست؟ که در این مقاله سعی کردیم به طور خلاصه به آن بپردازیم یکی از موضوعات بسیار مهم و حائز اهمیت حقوق مدنی و همچنین حقوق قراردادهاست که امروزه به دلیل افزایش این اختلافات و پروندههای حقوقی مربوط به آنها سر و کار ما با این مسئله بیشتر از قبل نیز شده است.
آریان دادوش با سابقه نزدیک به ۲۰ سال فعالیت حقوقی متعهدانه و موفقیت آمیز در زمینههای مختلف حقوقی به خصوص ملکی و قراردادها همراه شما دوستان و عزیزانی که هرگونه مشکل و سوالی در حوزه مربوطه خواهید داشت میباشد.