انحلال عقد لازم یعنی برهم خوردن عقد لازم و بی اثر شدن آن که میتواند به دلایل مختلف انجام شود ، کروه تحریریه آریان دادوش به کمک وکلای ملکی حقوقی مجموعه در این مقاله سعی نموده است علاوه بر بررسی عقد لازم و به طور خلاصه انواع عقود و آثار آنها به موارد انحلال عقد لازم بپردازد .
مطلب مرتبط | انواع عقد و قرارداد
آریان دادوش | انحلال عقد لازم
ابتدا به طور خلاصه تعریفی از عقد و تقسیم بندی قانونی آن ارائه میدهیم چرا که پیش ورود به مبحث انحلال عقد لازم و راه های انحلال قرارداد نیاز است در رابطه با مفهوم عقد و همچنین عقد لازم و جایز آشنا باشید .
عقد و انواع آن
در ماده 183 قانون مدنی عقد اینگونه تعریف شده است : عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد.
حال تعریف درست عقد: عقد عبارت است از توافق اراده های دو یا چند طرف (اراده) به منظور ایجاد آثار حقوقی یا یک ماهیّت
حقوقی
ماده 184دو تا تقسیم از عقد گفته و یک تقسیم دیگر هم اضافه میگوییم.
ماده 184: عقود و معاملات به اقسام ذیل منقسم میشوند لازم، جایز، خیاری، منَجز و معلق.
تقسیم اول: تقسیم بندی عقود از لحاظ دوام: عقد لازم در مقابل عقد جایز و در بین این دو؛ عقد دو وجهی
مطلب مرتبط | تفاوت فسخ و انفساخ در قراردادها
آریان دادوش | انحلال عقد لازم
عقد لازم جایز و خیاری
در ادامه مبحث انحلال عقد لازم میبایست تفاوت میان عقد لازم جایز و خیاری را بدانیم تا درک مفاهیمی از قبیل فسخ انفساخ و انحلال قرارداد برای ما آسان تر شود .
عقد لازم (ماده 185ق.م.): عقدی است که اصولاً غیر قابل فسخ است. اصولاً که گفته میشود یعنی استثناء دارد یعنی وقتی عقد منعقد شد هر یک از طرفین نمیتواند آن را فسخ کند مگر در موارد معیّن مثل بیع، نکاح، اجاره، صلح، معاوضه.
ماده 185 : عقد لازم آن است که هیچ یک از طرفین معامله حق فسخ آن را نداشته باشد مگر در موارد معیّنه.
عقد جایز (ماده 186ق.م.): عقدی است که اصولاً قابل فسخ است یعنی هر طرف میتواند به هم بزند و هر طرف هر وقت بخواهد میتواند بدون دلیل آن را فسخ کند، در واقع فسخ در عقد جایز به ارادۀ یکی از طرفین است بدون اینکه محتاج سببی باشد.
مثل وکالت، ودیعه، عاریه، مضاربه، شرکت مدنی، هبه.
ماده186 : عقد جایز آن است که هر یک از طرفین بتواند هر وقتی بخواهد فسخ کند. جایز یعنی جایزالفسخ هر زمان و بدون نیاز به سبب. لازم در حقیقت یعنی لازم الاتباع برای هر دو طرف.
نکته : هر فسخی ذاتاً یکطرفه است؛ اگر من امکان فسخ را داشته باشم نیازی به جلب رضای کسی نیست. فسخ دوطرفه ( تفاسخ ) اقاله است.
نکته : نکاح از عقود جایز نیست یعنی زن و مرد نمیتوانند هر وقت بخواهند آن را فسخ کنند و عقد لازم است .
آریان دادوش | وکیل ملکی حقوقی
انحلال عقد لازم
اصل لزوم در قانون مدنی
قانون مدنی در مورد اکثر عقود تأکید کرده که مثلاً فلان عقد لازم است یا جایز (اکثر عقود نه همه ی عقود). مثلاً گفته بیع لازم
است، مضاربه جایز است. ولی بعضی از عقود را که مهم هم هستند هیچ چیزی نگفته مثل اجاره، نکاح، قرض و …
یک اصل داریم به نام اصل لزوم (ماده 219 ) این اصل، مشکل فوق را حل نموده است.
ماده 219 : عقودی که بر طبق قانون واقع شده باشد بین متعاملین و قائممقام آنها لازم الاتباع است مگر اینکه به رضای طرفین
اقاله یا به علّت قانونی فسخ شود .
این اصل گفته هر وقت شک کردیم عقدی لازم است یا جایز، اصل بر این است که لازم است (یعنی اصل بر لزوم است). استحکام
روابط عقود و معاملات مبتنی بر اصاله اللزوم است. البته مسأله به همین سادگی هم نیست چون بعضی از عقود اختلافی است .
آریان دادوش | انحلال عقد لازم
عقد خیاری و عقد غیر خیاری
عقد خیاری ( ماده 188ق.م.): عقد خیاری یک نوع عقد لازم است یعنی قانونگذار در تقسیم عقود اشتباه کرده بدین صورت که میبایست قانونگذار عقد خیاری را در ذیل عقودِ لازم ذکر میکرد نه در مبحث تقسیم عقود.
ماده188 : عقد خیاری آن است که برای طرفین یا یکی از آنها یا برای ثالثی اختیار فسخ باشد.
اصطلاح خیار یا خیار فسخ: یعنی حقّ فسخ عقد لازم؛ به عبارت دیگر، خیار فقط در عقد لازم است و یعنی اینکه عقد لازم را فقط با خیارات میتوان بر هم زد، پس از این رو است که به حق فسخ عقد لازم، خیار گویند .
(ماده 456ق.م.) خیارات اسباب خاص فسخ عقد لازم هستند و عقد لازم به استناد یکی از خیارات قابل فسخ است درحالیکه اساساً عقد جایز را هر وقت بخواهید میتوانید فسخ کنید.
اصل، عدم خیار است، زیرا اصل، لزوم عقد است لذا باید وجود یکی از خیارات اثبات شود.
منشأ خیارات
خیارات 2منشأ دارند:
حاکمیت اراده
حکم قانون
آریان داوش | وکیل ملکی تهران
انحلال عقد لازم
از بین خیارات، خیاری که ناشی از اراده طرفین باشد یک مورد است و آن هم خیار شرط است؛ بقیه خیارات همگی ناشی از حکم قانون هستند یعنی نیازی به شرط کردن این خیارات نیست فقط کافی است زمینه اش در معامله وجود داشته.
مثال: اگر من ساعتم را به شما بفروشم و معیوب باشد زمینه فسخ (استناد به خیار عیب) حاصل میشود، پس منظور از موارد معیّنه در ماده 185 ق.م. وجود یکی از خیارات است. در قانون مدنی 12نوع خیار داریم .
ماده 456 : تمام انواع خیار در جمیع معاملات لازمه ممکن است موجود باشد مگر خیار مجلس و حیوان و تأخیر ثمن که مخصوص بیع است.
عقد خیاری: عقد خیاری عقد لازمی است که در آن خیار شرط (فقط خیار شرط) باشد. پس عقدی را که در آن خیار دیگری است، عقد خیاری نمیگویند.
مثال: کسی یک دستگاه ماشین میخرد با فروشنده شرط میبندد که تا یک هفته بتوانم ماشین را پس بدهم. این عقد خیاری میشود، بدین صورت که در بازۀ زمانی یک هفته هر وقت پشیمان شد میتواند فسخ کند اما پس از یک هفته دیگر حقّ فسخ نیست .
آریان داوش | انحلال عقد لازم
انحلال عقد لازم
سؤال ما میدانیم وقتی عقد لازم منعقد شد اصولاً دستمان بسته است، حال سؤال این است که عقد لازم به چه وسیله ای قابل انحلال است؟ پاسخ این است که عقد لازم به طریقه ای ذیل منحل میشود:
- فسخ به استناد یکی از خیارات
- اقاله: انحلال عقد با اراده دو طرف ( تفاسخ )
- انفساخ: انحلالِ عقد به حکم قانون (عقد منفسخ میشود )
اولاً: عقد لازم فسخ میشود و آن هم در صورت وجود یکی از خیارات.
ثانیاً: طرفین ممکن است عقد لازم را اقاله کنند البته سه تا عقد قابل اقاله نیستند که عبارتاند از: نکاح، وقف، ضمان مبتنی بر نقل ذمه. (که البتّه اقالە این عقد غیرنافذ است )
ثالثاً: در بعضی از موارد، عقد لازم ممکن است منفسخ شود، انفساخ عقد یعنی انحلال آن به حکم قانون.
انفساخ حالت است، وضعیت است مانند بطلان.
مثل تلف مبیع عین معین قبل از تسلیم که در این فرض، عقد منفسخ میشود.
نکته مهم: انفساخ هر چند حکم قانون است ولی از نظر منشأ، میتواند مربوط به ارادۀ طرفین هم باشد، آقای دکتر کاتوزیان به این موضوع «شرط فاسخ» میگویند، ولی ما این مورد را تعلیق انفساخ عقد میگوییم.
مثال: من آپارتمان خود را به شما فروخته ام دو فقره چک گرفته ام. میتوانیم در عقد شرط کنیم هر کدام از چکهای طرف در موعد مقرر بنا به هر دلیلی با عدم پرداخت مواجه شود عقد منفسخ باشد.
توجه: منفسخ شدن (انفساخ عقد) انحلال قهری است؛ یعنی همین که چک برگشت خورد معامله خود به خود منحل میشود، اما اگر در مثال قبل شرط کنیم که در صورت برگشت خوردن چک ها، من حقّ فسخ داشته باشم لازم است بعد از تحقق این مسئله، اقدام به فسخ قرارداد بکنم و اظهارنامه فسخ را به دادگاه ارائه بدهم .
توصیه گروه حقوقی آریان دادوش علاوه بر مطالعه مقاله انحلال عقد لازم | اقاله یا تفاسخ چیست ؟
سخن پایانی
موضوع انحلال عقد لازم که می تواند به طرق مختلف از جمله فسخ ، اقاله یا انفساخ ، ابطال که در این مقاله سعی کردیم هرکدام را به طور مختصر برایتان شرح دهیم ، از جمله مسائل مهم حقوقی است که در بخش عقود در فصل 6 و فصل 3 کتب مدنی به آن اشاره شده است .
اما علم حقوق علمی است که برای یادگیری بهتر و تسلطی کامل تربرخلاف علوم دیگر نیاز به رسیدن به جز از کلیات است و توصیه میشود پیش از این مقاله مقالات مرتبط با انواع عقد و قرارداد ها و… خوانده شود .
گروه آریان دادوش برای بالا بردن سطح حقوقی شما دوستان مقالات مرتبط و لینک آنها را در این صفحه قرارداده است همچنین شما میتوانید در کوتاه ترین زمان ممکن سوال خود را از مشاوران و وکلای مجرب موسسه حقوقی آریان دادوش به طور رایگان بپرسید.
