مقاله‌ای که در ادامه به آن پرداخته‌ایم یکی از موضوعات و مباحث سوال برانگیز مربوط به عقود و قراردادهاست که همان شروط باطل و مبطل عقد است به طور کلی هنوز هم سوالات زیادی به علت ماهیت عقود حول شروط ضمن عقد وجود دارد .
قوانین کشور ما نیز با شیبی بسیار زیاد درحال افزایش اند و ممکن است هر ساله تغییراته زیاد در بسیاری از موضوعات حقوقی رخ دهد یکی از مباحثی که بسیار مورد انتقاد دکترین حقوقی و چالش آنهاس در رابطه با شروط باطل و مبطل عقد و درمجموع شروط ضمن عقد است.
مطلب مرتبط | انواع عقود و آثار آنها
پیشتر از این در مقالات متفاوتی در رابطه با عقود و شروط ضمن عقد صحبت نموده‌ایم مبحث شروط باطل و مبطل عقد در تقسیم بندی شروط ضمن عقد یکی از شاخه های شروط باطل میباشد و شاخه دیگر آن شروط باطل غیر مبطل است .
مطلب مرتبط | انواع عقد و قرارداد
آریان دادوش | شروط باطل و مبطل عقد
همانطور که می‌دانید معنی لغوی شرط به معنای تعهد و التزام است و در اصطلاح حقوق شرط توافقی فرعی نسبت به عقد است که عقد آن توافق اصلی است پس به طور کلی می‌توان گفت عقد توافق اصلی و شرط توافق فرعی است.
در ادامه مقاله ابتدا خلاصه‌ای از پیشینه شروط ضمن عقد برای شما آورده‌ایم و سپس وارد مبحث شروط باطل و مبطل حق به طور تخصصی شده‌ایم .
شروط باطل و مبطل عقد
اگر بخواهیم به طور خلاصه در رابطه با شروط ضمن عقد صحبت نماییم می‌توانیم در یک جمله اینگونه بگوییم که رابطه شرط و عقد رابطه اصل و فرع است البته از این جمله دو نتیجه‌گیری حاصل میشود که این دو نتیجه‌گیری تمام مبحث شروط ضمن عقد را در خود می‌گنجاند.
نتیجه اول این است که اگر عقد باطل باشد شرط باطل است اما باطل بودن شرط مبنی بر باطل شدن عقد نمی‌شود .
به طور کلی دو دسته شرط برای شروط ضمن عقد وجود دارند ، شروط صحیح و شروط باطل .
شروط صحیح : این شروع شروطی هستند که با توجه به توافق طرفین در ضمن عقد آورده شده‌اند و به ارکان و ذات عقد خللی وارد نمی‌نماید و وجود آنها در شرایطی الزامی و صحیح است.
شروط باطل : به طور کلی این شروط یا به دلایلی خود باطل هستند و یا علاوه بر باطل بودن خود موجب باطل شدن عقد نیز میشوند .
شروط باطل شامل دو دسته میشوند شروط باطلی که موجب مبطل شدن عقد می‌گردند و به آنها شروط باطل مبطل می‌گویند و شروط باطلی که باعث موجب مبطل شدن عقد نمی‌شوند به آنها شروط باطل غیر مبطل می‌گویند .
با توجه به توضیحات بالا که به طور خلاصه در رابطه با شروط ضمن عقد داده شد حال می‌توانیم وارد مبحث شروط باطل و مبطل عقد بشویم .
شروط باطل مبطل
شروط باطل و مبطل عقد را می‌توان اینگونه تعریف کرد در بعضی مواقع شروطی که در ضمن عقد می‌آیند نه تنها خود باطل هستند بلکه موجب باطل شدن عقد نیز میشوند .
اصولاً علت مبطل بودن این شروط ضربه و خللی است که به ارکان عقد وارد می‌نماید .
در ماده ۲۳۳ قانون مدنی در رابطه با شروط باطل و مبطل عقد دو مورد از آنها را تعریف نموده است ولی به طور کلی یک مورد دیگر هم به آنها اضافه میشود که ما در این مقاله به آن اشاره کرده‌ایم .
در تقسیم بندی کلی که در کتب حقوقیست و آریان دادوش در این مقاله آورده است شروط باطل و مبطل عقد شامل :
- شرط خلاف مقتضای ذات عقد
- شرط مجهولی که موجب جهل به عوضین بشود
- شرط نامشروعی که جهت معامله را نامشروع میکند
شرط خلاف مقتضای ذات عقد
اولین مورد از شروط باطل و مبتل عقد شرط خلاف مقتضای ذات اقدس که همانطور که از نامش پیداست این شرط با مقتضای ذات عقل در تداخل است و به ذات عقد خلل میرساند .
به طور کلی ما یک مقتضا داریم و یک مقتضی :
به این صورت است که به اثر عقد مقتضا و به خود عقد مقتضی می‌گوییم .
حال مقتضی یا همان اثر عقد دو نوع است یک مقتضای ذات و مقتضای اطلاق
شاید این مطالبی که برای شما عرض می‌کنیم کمی تخصصی باشد و این فکر به سر شما بزند که چه کاربردی خواهد داشت اما حقوق علمیست که در آن باید از جز به کل رسید و نمی‌توانیم با گفتن کلیات و خلاصه‌ای از نکات ظاهری تمام مسائل و تمامی قواعد را حل کنیم باید ابتدا جزئیات را کامل بدانیم تا بتوانیم به تمام کلیات بسط دهیم .
ادامه مطلب | وکیل ملکی حقوقی
آریان دادوش | شروط باطل و مبطل عقد
مقتضای ذات
مقتضای ذات همان اثر اصلی عقد است یعنی اثری که موضوع قصد طرفین میباشد ، مثلاً اثر اصلی عقد بیع تملیک میباشد یعنی مقتضای ذات بیع تملیک است .
به عنوان مثال دیگر مقتضای ذات عقد نکاح زوجیت میباشد مقتضای ذات ضمان تعهدات ضمان میباشد که در رابطه با عقد ضمان در مبحث انواع عقود و قراردادها که لینک آن را در بالاتر برای شما قرار داده‌ایم صحبت کرده‌ایم .
عقد ضمان : شخصی مالی را که بر ذمه‌ی دیگری است به عهده بگیرد. متعهد را ضامن، طرف دیگر مضمون له و شخص ثالث را مضمون عنه یا مدیون اصلی می‌گویند .
درنتیجه جهت تحقق عقد ضمان ، باید فردی در برابر طلبکار تعهد نماید که دین بدهکار را بپردازد و این تعهد مورد قبول طلبکار واقع شود .
مطلب مرتبط | عقد بیع در قانون مدنی
پس در نتیجه اگر در عقد شرطی بشود که به مقتضای ذات یا همان قصد طرفین خللی وارد نماید آن شرط باطل است و همچنین باعث ابطال عقد میشود .
مثال بارز این مبحث اینکه من خانه‌ام را به شما فروختم در صورتی که شما مالک آن نشوید که این شهر به طور کلی باطل است و قصد طرفین که همان تملیک است را از بین میبرد .
مقتضای اطلاق
مقتضای اطلاق را می‌توان اینگونه تعریف نمود یعنی اثری که در صورت سکوت طرفین جزو عقد محسوب میشود ، مقتضای اطلاق همان قانون تکمیلی است که اگر خلاف آن شرط نشود لازم الاجراست .
قوانین تکمیلی جزئی از عقد می‌باشند مگر اینکه طرفین بر خلاف آن شرطی را بیاورند .
مثال معروف مقتضای اطلاق در مبحث شروط باطل و مبطل عقد : مقتضای اطلاق عقد بیع حال بودن ثمن و مبیع است ، یعنی به محض وقوع بیع طرفین باید ثمن و مبیع را تحویل بدهند اما می‌توان خلاف آن توافق کرد یعنی می‌توان توافق کرد که مبیع یا ثمن حال نباشند در این صورت بیع نسیه است و به آن خللی وارد نمی‌شود .
در نتیجه توافق بر خلاف مقتضای ذات عقد عقد را باطل میکند چون خلاف قصد طرفین و خلاف قانون امری میباشد ، اما توافق بر خلاف مقتضای اطلاق عقد عقد را باطل نمی‌کند چرا که این توافق بر خلاف قانون تکمیلی است و خللی به عقد نمی‌رساند .
شرط مجهولی که موجب جهل به عوضین بشود
دومین مورد از موارد شروط باطل و مبطل عقد که در قانون نیز آمده است شروط مجهول است گاهی اوقات شرط مجهول است و مورد معامله را نیز مجهول می‌نماید که در نتیجه‌اش عقد را باطل میکند .
به عبارت دیگر می‌توان اینگونه بیان کرد که اگر شرط مجهول فقط خودش مجهول باشد و جهل را به عوضین سرایت ندهد عقد صحیح است و در غیر این صورت عقد باطل .
به عنوان مثال من ۲۰۰ کیلوگرم برنج دارم و مقدار آن دقیقاً مشخص است هالین ۲۰۰ کیلو را در صورتی به شما می‌فروشم که هر چقدر خودم خواستم از آن بردارم یعنی شما پول ۲۰۰ کیلو را پرداخت کنید ولی من هر چقدر که خواستم از آن بردارم در این مثال هم شرط مجهول است و هم این جهل به عوضین سرایت میکند پس عقد باطل است .
ادامه مطلب | وکیل ملکی تهران
آریان دادوش | شروط باطل و مبطل عقد
شرط نامشروعی که جهت معامله را نامشروع میکند
سومین مورد از موارد شروط باطل و مبطل عقد که در قانون به آن اشاره نشده است ولی بسیاری از حقوقدانان و دکترین به آن اشاره کرده‌اند شرط نامشروع است .
گاهی اوقات شرط نامشروع است و به عقد سرایت نمی‌کند به شکلی که در شروط باطل غیر مبطل نیز در مقاله شروط ضمن عقد که لینک آن را در بالاتر قرار داده‌ایم ذکر کردیم .
اما در برخی موارد شرط نامشروع است و جهت معامله ( نه جهت شرط ) را نامشروع میکند که باعث باطل شدن شرط و عقد میشود .
این دو مثال است از معروف‌ترین مثال‌های شرط نامشروع می‌باشند که من خانه‌ای را به شما می‌فروشم در صورتی که شما آن خانه را قمارخانه کنید که قمارخانه بر خلاف اخلاق حسنه است و نامشروع که باعث جهتگیری عقد میشود و هم شرط و عقد را باطل میکند.
و این مثال که من خانه را به شما دوباره می‌فروشم با این شرط که شما آن را مرکز فحشا و فساد بکنید باز هم شرط نامشروع موجب جهتگیری عقد و باطل شدن هر دو میشود .
آریان دادوش | شروط باطل و مبطل عقد
ماده ۲۳۳ قانون مدنی : شروط مفصله ذیل باطل و موجب بطلان عقد است :
۱ شرط خلاف مقتضای ( ذات ) عقد
۲ شرط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین میشود .
علاوه بر شروط فوق که در ماده آمده است شرط نامشروعی که جهت معامله را نیز نامشروع میکند باید به آنها اضافه شود .
سخن پایانی
به طور خلاصه از مقاله شروط باطل و مبطل عقد می‌توان اینگونه بیان کرد که شروطی که به هر دلیلی حال یا نامشروع بودن یا مجهول بودن و یا خلاف مقتضای عقد بودن موجب خلل در اثر عقد و یا عوضین و یا جهتگیری خود عقد شود این شروط باطل بوده و موجب باطل شدن عقد نیز می‌گردد .
پس برای کسانی که می‌خواهند هرگونه عقد و یا قراردادی را تنظیم کنند باید به شروط ضمن عقد آن دقت نمایند چرا که شروط اگر مطابق این موارد باشد عقد باطل بوده است و فقط زمان و هزینه خود را مصرف کرده اند و چه بسا که طرف مقابل با قصد این عمل را انجام داده باشد و ضرر جبران ناپذیری را به شما وارد نماید .
توصیه گروه حقوقی آریان دادوش که با تکیه بر دانش و آگاهی وکلای مجرب خود سابقه ۲۰ سال فعالیت موفق در زمینه‌های مختلف حقوقی به خصوص قراردادی و ملکی را داشته است به شما دوستان این است :
که حتماً و الزاماً پیش از تنظیم هرگونه قرارداد و شرکت در جلسات مهم این چنینی با یک وکیل متخصص در آن زمینه مشورت نمایید و حتی الامکان با ایشان در جلسه حاضر شوید .
چرا که با صرف هزینه‌ای اندک می‌توانید جلوی خسارت هنگفتی که خدایی ناکرده بعد از تنظیم یک قرارداد غلط به شما وارد خواهد شد را بگیرید .
