موضوع مقاله حقوقی که در ادامه مطالعه خواهید کرد شروط ضمن عقد است ، مطمئناً شما هم راجع به شروطی که در حین تنظیم یک قرارداد یا یک عقد در آن قید می‌شود شنیده‌اید ، حال این شروط برای اینکه بتوان آنها را در یک قرارداد آورد حتماً باید در چهارچوب قانون باشند .
علاوه بر اینکه شرایطه آورده شدن در عقد و یا آن قرارداد را دارند همچنین باید کارآمد و مفید واقع شود .
مطلب مرتبط | انواع عقد و قرارداد
آریان دادوش | شروط ضمن عقد
هر عقد و شروط ضمن عقد آن با توجه به خواسته طرفین نیازمند آگاهی و علم حقوقی در رابطه با آن مساله است تا بتوان عقدی صحیح و درست را با شروط مناسب تنظیم نمود .
مطلب مرتبط | انواع عقود و آثار آنها
در ادامه علاوه بر توضیح شروط ضمن عقد انواع آنها و همچنین آثار آنها به نکات کاربردی که برای تنظیم یک عقد با توجه به ماهیت آن نیاز است را برای شما شرح خواهیم داد .مباحثی که در این مقاله به آن پرداخته‌ایم ابتدا تعریف شرط و در ادامه شروط باطل و در نهایت شروط صحیح ضمن عقد می‌باشند .
البته مسائل و موارد دیگری نیز حول محور شروط ضمن عقد وجود دارند همچون انحلال شروط و همچنین سقوط شروط اما ما به آنها در این مقاله نمی‌پردازیم و شما می‌توانید با خواندن کتب حقوق مدنی اطلاعات خود را در این زمینه کامل نمایید .
شروط ضمن عقد
تعریف شرط : شرط توافقی است فرعی که در ضمن عقد می‌آید یعنی عقد توافق اصلی و شرط توافق فرعی است نکته مهم این است که هم در شرط و هم عقد لازمه آنها توافق طرفین است .
رابطه بین عقل و شرط رابطه همچون اصل و فرع است و نتیجه‌ای که از آن می‌توان گرفت این است که اگر عقد باطل باشد شرط نیز باطل است اما اگر شرط باطل باشد عقد باطل نخواهد شد.
البته این دو استثنائاتی دارند که استثنای نتیجه دوم را که اگر شرط باطل باشد عقد باطل نخواهد شد در ادامه خواهیم گفت .
شروط باطل
با توجه به مطالب بالا که در مقاله شروط ضمن عقد بازگو شد گفتین که اگر شرط باطل باشد عقد باطل نخواهد شد اما این قاعده استثنائاتی دارد که در آنها اگر شرط باطل باشد عقد را نیز باطل می‌کند .
پس می‌توان به طور کلی شروط باطل را به دو دسته تقسیم بندی کرد یک شروطی که باعث باطل شدن عقد می‌شوند که به آنها شروط مبطل می‌گویند و دو شروط باطلی که عقد را باطل نمی‌کنند که به آنها شروط غیرمبطل گفته می‌شود .
ادامه مطلب | وکیل ملکی حقوقی
آریان دادوش | شروط ضمن عقد
شروط باطل غیر مبطل
این شروط شروطی هستند که خود باطلند اما عقل را باطل نمی‌کنند ، علت غیر مبطل بودن در این شروط این است که آنها خللی به ارکان عقد وارد نمی‌کنند.
این شروط ۵ مورد هستند که سه مورد آنها در ماده ۲۳۲ قانون مدنی آمده است و دو مورد آنها ذکر نشده است.
شروط غیر مبطل عبارتند از شرط نامقدور شرط بی‌فایده شرط نامشروع شرط با جهت نامشروع و شرط مجهول.
در ادامه به تعریف هر یک از این شروط و نکات مربوط به آنها به طور خلاصه می‌پردازیم .
شرط نامقدور
اولین مورد از شروط ضمن عقد که در بخش شروط غیربطل قرار می‌گیرد شرط نامقدور است شرط نامقدور شرطی است که نمی‌توان آن را انجام داد .
البته شرط نامقدور خود به دو دسته شرط نامقدور مطلق و نسبی تقسیم می‌شود .
شرط نامقدور مطلق شرطی است که نه تنها مشروط علیه بلکه هیچکس نمی‌تواند آن را انجام دهد ، به عبارتی این شرط شرطی محال است و قابل انجام شدن نیست منظور از شرط نامقدور هم در ماده ۲۳۲ قانون مدنی همان شرط نامقدور مطلق است.
شرط نامقدور نسبی شرطی است که مشروط علیه نمی‌تواند آن را انجام دهد ولی دیگری می‌تواند که که این شرط باطل نیست و با هزینه مشروط علیه می‌تواند توسط دیگری انجام شود .
شرط بی‌فایده
در ادامه مبحث شروط ضمن عقد : شرطی است که برای مشروط له فایده‌ای نداشته باشد در اینجا ملاک ملاکی شخصی است نه نوعی .
چرا که ممکن است شرطی برای هیچکس جز مشروط له فایده نداشته باشد مثل یادگاری‌های خانوادگی .
ادامه مطلب | وکیل ملکی تهران
شرط نامشروع
شرط نامشروع هم از شروط غیر مبطل در مبحث شروط ضمن عقد می‌باشد شرط نامشروع شرطی است که با یکی از این سه مورد در تضاد باشد قانون امری ، نظم عمومی و اخلاق حسنه
ماده ۹۷۵ قانون مدنی : محکمه نمی تواند قوانین خارجی و یا قراردادهای خصوصی را که بر خلاف اخلاق حسنه بوده و یا به واسطه جریحه دار کردن احساسات جامعه یا به علت دیگر مخالف با نظم عمومی محسوب می شود بموقع اجراءگذارد اگرچه اجراء قوانین مزبور اصولا مجاز باشد .
به عنوان مثال در عقد بیع خانه ای می‌گوییم من خانه را به شما می‌فروشم در صورتی که شما برای من مواد مخدر تهیه کنید اینجا می‌توان دریافت که شرط هیچ ربطی به عقد خانه و فروش خانه ندارد پس شرط باطل ولی عقد را باطل نخواهد کرد .
مطلب مرتبط | عقد بیع چیست
آریان دادوش | شروط ضمن عقد
شرط مجهول
شرطی است که محتوای آن معلوم نباشد .
به عنوان مثال در فروش خانه می‌گوییم من خانه را به شما می‌فروشم در صورتی که شما یک کاری برای من انجام دهید در اینجا مشخص نیست که یک کاری چه کاری هست دقیقاً پس شرط باطل است ولی عقد را باطل نمی‌کند.
در اینجا وقتی مشروط له می‌تواند حق فسخ داشته باشد که به باطل بودن شرط آگاه نباشد و جاهل باشد .
شرط ممتنع
علاوه بر شروط بالا یک شرط دیگری هم باید اضافه کرد به نام شرط ممتنع که در ماده ۲۴۰ قانون مدنی توضیح آن به این گونه است :
مثالی برای این ماده همانند وارد کردن اجناسی به داخل است که قبلاً مجاز بوده ولی الان با تحریم دیگر مجاز نیستند در صورتی که قرارداد آنها قبلاً تنظیم شده است .
شروط باطل مبطل
پیشتر توضیح دادیم که در رابطه با شروط ضمن عقد و شروط باطل دو دسته‌بندی وجود دارند شروط باطلی که موجب باطل شدن عقد می‌شوند که به آنها شروط باطل مبطل و شروط باطلی که عقد را باطل نمی‌کنند که بالاتر به آنها پرداختیم ، حال در ادامه به شروط باطل مبطل می‌پردازیم .
علت مبطل بودن این شروط این است که این شروط به یکی از ارکان عقد خلل وارد می‌کند ، این شروط شامل سه مورد هستند که دو مورد از آنها در ماده ۲۳۳ قانون مدنی آمده است و یک مورد در قانون ذکر نشده است .
این شروع عبارتند از شرط خلاف مقتضای ذات عقد شرط مجهولی که موجب جهل به عوضین می‌شود و شرط نامشروعی که جهت معامله را نامشروع می‌کند.
شرط خلاف مقتضای ذات عقد
به اثر عقد مقتضا و به خود عقد مقتضی می‌گویند.
مقتضا بر دو نوع است مقتضای ذات و مقتضای اطلاق ، مقتضای ذات یعنی اثر اصلی عقل و اثری که موضوع اصلی طرفین است ، به عنوان مثال اثر اصلی عقد بیت تملیک است پس قصد اصلی طرفین یا مقتضای ذات آن تملیک است . پس اگر در عقدی شرط بشود که به قصد طرفین و یا مقتضای ذات آن عقد که اثر اصلی آن عقد نیز هست آسیب وارد کند آن شهر باطل و مبتل است .
به عنوان مثال خانه‌ام را می‌فروشم به تو در صورتی که مالک نشوی .
مقتضای اطلاق یعنی اثری که در صورت سکوت طرفین جز عقد محسوب می‌شود یعنی همان قانون تکمیلی که اگر خلاف آن شرط نشود باید آن را اجرا نمود به عنوان مثال مقتضای اطلاق بیع حال بودن مبیع و ثمن آن است یعنی در صورت وقوع بیع مبیع و ثمن همان لحظه باید پرداخت شده و جابجا شوند .
اما می‌توان خلاف آن نیز شرط نمود یعنی می‌توان شرط کرد که ثمن حال نباشد که در این صورت بیع نسیه خواهد شد و این شرط خللی به عقد وارد نمی‌کند .
نتیجه‌گیری در رابطه با شروط خلاف مقتضای ذات عقل می‌توان این را گفت که اگر شرطی خلاف مقتضای ذات عقد باشد چون با ذات اصلی عقد و قصد طرفین در تضاد است باعث باطل شدن عقد می‌شود اما اگر شرطی برخلاف مقتضای اطلاق عقد باشد خللی به عقد وارد نمی‌نماید چرا که این توافق توافق بر خلاف قانون تکمیلی است و ایرادی ندارد.
شرط مجهولی که موجب جهل به عوضین بشود
گاهی اوقات شرط مجهول است و مورد معامله را نیز مجهول می‌نماید در این صورت عقد باطل است .
به عنوان مثال من ۱۰۰ کیلو برنج دارم و این ۱۰۰ کیلو را در صورتی به شما می‌فروشم که خودم هر چقدر خواستم از آنها بردارم در اینجا شما پول ۱۰۰ کیلو برنج را می‌دهید ولی نه معلوم است که من چقدر از آنها برمی‌دارم و نه معلوم است که شما چقدر می‌خرید که در اینجا مجهول بودن شرط موجب جهل در عوضین نیز می‌شود و معامله باطل است.
شرط نامشروعی که جهت معامله را نامشروع می‌کند
گاهی اوقات شرط نامشروع است و به عقد سرایت نمی‌کند همانطور که پیشتر در شروط غیر مبطل در مبحث شروط ضمن عقد شرح داده شد اما در بعضی مواقع شرط نامشروع است و جهت معامله را نیز نامشروع می‌کند که باعث باطل شدن شرط و عقد است .
به عنوان مثال من خانه را به شما می‌فروشم به شرطی که شما در آنجا قمارخانه دایر کنی در اینجا شرط نامشروع است و جهت معامله را نیز نامشروع می‌کند پس هر دو باطل است .
شروط صحیح
شروط صحیح شروطی هستند که می‌توان از آنها ضمن عقد استفاده نمود و در جهت آن معامله و عقد به کار گرفت .
مطابق ماده ۲۳۴ قانون مدنی شروط صحیح شامل سه دسته هستند : شرط صفت شرط نتیجه و شرط فعل
ماده ۲۳۴ ق . م : ۱ – شرط صفت . ۲ – شرط نتیجه ۳ – شرط فعل اثباتا یا نفیا . شرط صفت عبارت است از شرط راجعه به کیفیت
یاکمیت مورد معامله . شرط نتیجه آن است که تحقق امری درخارج شرط شود . شرط فعل آن است که اقدام یا عدم اقدام به فعلی بریکی از متعاملین یابر شخص خارجی شرط شود .
شرط صفت
در ادامه مبحث شروط ضمن عقد شرط صفت از شروط صحیح : شرط صفت بر دو نوع است یا راجع به مقدار است یا راجع به وصف.
به عنوان مثال می‌توان گفت اگر در معامله ای مقدار جنس یا اوصاف آن جنس به طور کامل مشخص نباشد آن معامله باطل است . حال می‌توانیم برای جلوگیری از بطلان و دقیق بودن خود معامله مقدار مبیع و اوصاف و صفت‌های آن را به طور کامل در آن ذکر کنیم .
مثلاً مبیع زمین است و در بین آن می‌گوییم اگر زمین ۱۰۰۰ متر باشد من آن را خریدارم حال اگر بعد از بی مشخص شود که زمین کمتر یا بیشتر از ۱۰۰۰ متر بوده بیع صحیح است و باطل نیست.
نکته بسیار مهم این است که ملاک حق فسخ کمتر یا بیشتر درآمدن مبیع نیست بلکه ضرر است.
خیار فسخی که می‌توانیم با توجه به متضرر شدن از آن برای فسخ معامله استفاده کنیم با توجه به دو ماده ۳۵۵ و ۳۸۵ خیار تخلف از وصف است .
شرط نتیجه
از آنجایی که شرط نتیجه به درستی در قانون به عنوان شروط صحیح از شروط ضمن عقد تعریف نشده است این گونه شرط نتیجه را تعریف می‌نماییم :
به زبان ساده می‌توان اینگونه گفت که ما یک عقد داریم و این عقد یک اثر یا نتیجه دارد اما در این عقد اثر عقد دیگری را می‌آوریم یعنی به طور کلی یک عقد داریم با دو اثر و نتیجه .
شرط نتیجه بر دو قسم است که یا ضمن یک عقل اثر یک عقد دیگر بیاید و یا در ضمن یک عقل اثر یک ایقاع بیاید .
به عنوان مثال خانه‌ام را به شما فروخته‌ام ۲۰۰ میلیون به شرط آنکه در فلان کار وکیل من باشید .
یا مثال دوم می‌توان گفت خانه‌ام را به شما فروخته‌ام ۲۰۰ میلیون به شرط آنکه طلبی که از قبل از من داشته‌ای ساقط شود .
شرط فعل
شرط فعل ممکن است نتیجه یک عمل حقوقی یا یک عمل مادی باشد که از نتیجه این اعمال چهار شرط به دست می‌آید .
شرط تعهد به انجام عمل حقوقی ، شرط تعهد به عدم انجام عمل حقوقی
شرط تعهد به انجام عمل مادی ، شرط تعهد به عدم انجام عمل مادی
تفاوت هایی که شرط فعل با شرط نتیجه دارد نخست اینکه شرط فعل می‌تواند انجام یا عدم انجام عمل مادی باشد ولی در شرط نتیجه محال است که یک عمل مادی یا عدم انجام آن شرط شود همچنین شرط نتیجه اثرش فوری است اما اثر شرط فعل می‌تواند در آینده باشد.
مثال اینکه اگر در عقد بیع ما شرط نتیجه‌ای را به عنوان وکالت قرار دهیم به این گونه است که هنگام عقد شما وکیل من شده‌اید اما اگر شرط فعل حقوقی را در ضمن عقد بیع به کار ببریم به این صورت است که شما بعد از این عقد تعهد کن که وکیل من بشوید .
آریان دادوش | شروط ضمن عقد
این بود خلاصه‌ای از شروط ضمن عقد که به دو دسته شروط صحیح و شروط باطل تقسیم می‌شدند البته شروط ضمن عقد فقط به این موضوعات ختم نمی‌شود هر کدام از این مباحثی که در این مقاله به آنها اشاره شد به طور خلاصه و کلی بود و برای آشنایی شما با مبحث شروط ضمن عقد بود .
استثنائات و نکات بسیار مهمی در رابطه با این قواعد وجود دارد که دکترین حقوقی نظرات مختلفی راجع به آنها داده‌اند توصیه گروه حقوقی آریان دادوش مطالعه کتب حقوق مدنی و به خصوص کتاب سوم از این کتب است تا اطلاعات کامل تری نسبت به این مبحث دریافت نمایید .
سخن پایانی
امروزه با افزایش مراودات و معاملات و تنظیم قراردادهایی که میان مردم به دلایل مختلفی صورت می‌گیرد تنظیم یک عقد و یک قرارداد مناسب که در چهارچوب قوانین حقوقی باشد می‌توان گفت مهم‌ترین کاریست که در یک معامله باید انجام بدهیم .
چرا که با این کار علاوه بر اینکه منفعتمان را از این معامله تنظیم نموده‌ایم همچنین جلوگیری از هرگونه ضرر به خود را می‌گیریم و مهم‌ترین نتیجه آن پیشگیری از بروز هرگونه دعوی و اختلاف در آینده است .
توصیه گروه حقوقی آریان دادوش که با تکیه بر دانش و آگاهی وکلای مجرب خود و سابقه ۲۰ ساله فعالیت در زمینه‌های مختلف خصوصی بالاخص معاملات و امور ملکی به شما این است که :
حتماً پیش از تنظیم هرگونه عقد و معامله با یک وکیل مجرب مشورت نمایید و در صورت نیاز در جلسه تنظیم عقد خود امور اجرایی را به یک وکیل خبره و متعهد بسپارید زیرا شما با صرف هزینه‌ای بسیار اندک ممکن است نتیجه مطلوب خود را بگیرید و با خیال راحت از این امور عبور نمایید .
چرا که تجربه ثابت نموده مراجعینی که به دلیل عدم آگاهی و عدم مشورت با یک فرد متخصص معامله‌ای را انجام داده‌اند موجب ضرر هنگفتی به خود شده‌اند و تمامی آنها پشیمان این موضوع بودند که چرا قبل از این کار مشورت نکردند و در گذشته از یک وکیل کمک نخواستند .
