در پاسخ به سوال ایقاع چیست که در ادامه به توضیح آن و نکات مهمی که در رابطه با ایقاع میباشد پرداخته ایم یکی از مفاهیم بسیار مهم حقوقی میباشد که در فصل سوم قانون مدنی در مبحث انواع عقود و آثار آنها به آن به طور کامل به آن اشاره شده است .
مطلب مرتبط | انواع عقد و قرارداد
آریان دادوش | ایقاع چیست
ایقاع و عقد اعمال حقوقی ای محسوب می شوند که تحت اراده فرد ایجاد می شوند. اعمال حقوقی عبارت است از تعهداتی که به اراده شخص ایجاد می گردد اما وقایع حقوقی عبارت است از تعهداتی که تحت اراده فرد ایجاد نشده و به وی تحمیل می شوند. در نتیجه ایقاع و عقد اعمالی محسوب می شوند که شخص با اراده خود به آنها متعهد می شود.
ایقاع منبعی است استثنائی و ارزش آن منوط به اذن قانون گذار میباشد در واقع بر خلاف عقد که به موجب ماده 10 قانون مدنی به عنوان یک اصل کلی در ایجاد اثر حقوقی پذیرفته شده است ایجاد اثر حقوقی یک طرفه منوط به تصریح مقنن است .
ادامه مطلب | وکیل ملکی حقوقی
آریان دادوش | ایقاع چیست
ایقاع چیست
پیش از آن که به سوال ایقاع چیست پاسخ دهیم در ابتدا بهتر از معنای عقد را بدانیم و با این مفهوم آشنا شویم سپس به سراغ ایقاع برویم.
عقد : عقد ، قرارداد و معامله مترادف هستند و به یک معنی به کار میروند .
بهترین تعریفی که در رابطه با عقد از نظز حقوقدانان میتوان گفت ، عقد عبارت است از توافق دو یا چند اراده به منظور ایجاد اثر حقوقی.
تعریف عقد از دیگاه قانون با توجه به ماده 183 قانون مدنی : عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد. به طور کلی دو ایراد به تعریف قانون وارد است یک اینکه فقط عقد عهدی را تعریف کرده که در ادامه خواهید خواند.
دوما این تعریف شامل عقود معوض نمیشود چرا که در عقود معوض دو طرف متعهد میشوند ولی در ماده گفته یک طرف تعهد میکند و طرف دیگر قبول.
اثر حقوقی بعضی از عقود ، انتقال مالکیت است که به این عقد ها تملیکی میگویند ( تملیک یعنی انتقال مالکیت همچون عقد بیع …) اثر حقوقی برخی دیگر از عقود تعهد است به این عقود عقد عهدی میگویند مانند جعاله و…
مطلب مرتبط | عقد بیع چیست
آریان دادوش | ایقاع چیست
اثر برخی دیگر از عقود نیز اذن است و ایجاد حق و تعهد نمیکند : مانند عقد عاریه ، وکالت و.. به طور خلاصه عقود از نظر آثار به سه دسته تملیکی عهدی و اذنی تقسیم میشوند.
البته برای مطالعه بیشتر راجع به انواع عقود و آثار آنها میتوانید با کلیک بر روی لینک مقالات مشخص شده به آنها دسترسی پیدا کنید در ادامه دیگر وارد انواع عقود نخواهیم شد و به تعریف ایقاع و نکات مهم آن خواهیم پرداخت .
تعریف رابطه حقوقی و واقعه حقوقی
رابطه حقوقی: التزام حقوقی بین طرفین که در صورت نقص تعهد توسط یکی از آنها، ضمانت اجرای حقوقی به بار میآورد. این
رابطه حقوقی است که تعهدات حقوقی را از رابطه ی دوستانه متمایز میکند. در حقیقت اگر تعهد، فاقد ضمانت اجرای حقوقی
باشد، نمیتوان در علم حقوق از آن بحث کرد .
واقعه حقوقی: عبارت است از یک اتفاق که بدون ارادۀ ما باعث ایجاد اثر حقوقی میشود؛ یعنی ممکن است فعل ما زمینه ساز
وقوع آن باشد ولی آثاری که بر آن اتفاق مترتب میشود خارج از ارادۀ ماست بلکه قانونگذار آن آثار را بر آن واقعه بار کرده است.
واقعه حقوقی بعضی وقتها ارادی است و بعضی اوقات، قهری است .
آریان دادوش | ایقاع چیست
عمل حقوقی چیست
عمل حقوقی: عملی است اعتباری و ارادی که دارای اثر حقوقی است؛ به عبارت بهتر، عملی حقوقی، عملی است که در عالَمِ
اعتبار و حقوق رخ میدهد و در عالَمِ واقع اثری ندارد بلکه اثر حقوقی دارد مثل خرید و فروش، وصیت کردن و …
پس عمل حقوقی عمل ارادی است که یک ماهیت حقوقی را تشکیل میدهد. در نتیجه:
اولاً: عمل حقوقی مبتنی بر اراده است، پس هیچ عملِ حقوقیِ غیر ارادی وجود ندارد. مثل خواب که عمل حقوقی نیست.
ثانیاً: این عمل ارادی، اثر حقوقی ایجاد میکند. مثل خریدن، فروختن، نکاح، طلاق، رهن؛ اما اگر عمل شخص، ارادی باشد ولی
ایقاع چیست
وکلای حقوقی گروه حقوقی آریان دادوش در پاسخ به سوال ایقاع چیست : عمل حقوقی همیشه ارادی است بعضی اوقات عمل حقوقی فقط با یک اراده واقع میشود که به آن ایقاع میگویند .
مثل فسخ عقد، طلاق، حیازت مباحات، اخذ به شفعه، رجوع از طلاق، ابراء و غیره و بعضی اوقات عمل حقوقی بیش از یک اراده میخواهد که به آن «عقد» میگویند مثل بیع، اجاره، نکاح، وکالت. تعهد، اکثراً ناشی از عقود است، ولی در برخی موارد، ایقاع هم میتواند منشأ تعهد باشد مثل تعهد به پس دادن مال در فرض فسخ عقد.
از آنجا که حجم مطلب ایقاعات نسبت به عقود، بسیار اندک است ابتدا وارد توضیح ایقاعات میشویم و سپس عقود را به طور مفصل بحث میکنیم .
ایقاع چیست : عمل حقوقی است که یک اراده در آن است. کلمۀ ایقاع در قانون مدنی فقط در ماده 1312ق.م یکبار به کار رفته است.
ایقاع بعضی وقتها یکطرفه است و بعضی وقتها دوطرفه
آریان دادوش | ایقاع چیست
انواع ایقاع
1 ایقاع یک طرفه: ایقاعی که اثرش فقط به یک نفر میرسد و در مقابلش کسی نیست. مثلاً حیازت مباحات (کسی از دریا ماهی
میگیرد؛ در اینجا یک اراده وجود دارد و اثرش فقط به خودِ ماهیگیر میرسد) و نیز کسی که شکار میکند اثرش فقط به خودش
میرسد.
پس ایقاع یکطرفه یک اراده در آن دخیل است و یک طرف دارد یعنی یک فرد اراده میکند و اثر آن هم به خودش میرسد.
2 ایقاع دوطرفه : ایقاعی است که اثرش به دو طرف میرسد و یک اراده در آن دخیل است؛ یعنی اثرش هم به خودش و هم به
یکی دیگر میرسد. مثل طلاق که اثرش هم به مرد (زوج) میرسد و هم به زن (زوجه)، فسخ عقد، ابراء، اخذ به شفعه. اکثر ایقاعات دو طرفه اند .
نکته: یکطرفه و دوطرفه بودن ایقاع به اراده ربطی ندارد؛ ایقاع همواره با یک اراده است .
ایقاع یک طرفه
به طور کلی پنج مورد ایقاع یک طرفه داریم
- احیای اراضی موات (مواد 141 ،27و 143ق.م).: احیاء زمین موات یک اراده میخواهد و اثر حقوقی اش تملّک زمین توسط
احیاءکننده است. - حیازت مباحات (مواد 147 ،146 ،27ق.م).: حیازت یعنی تصرف در مالی که مالک ندارد و اثر آن، تملّک مال مباح است مانند شکار و ماهیگیری.
- تحجیر (ماده 142ق.م).: تحجیر ایقاع است و یک اراده میخواهد و اثر حقوقی آن ایجاد حقّ تحجیر است، یا به عبارت بهتر،
اثر حقوقی آن حقّ اولویت است. حقّ تحجیر یعنی حقّ اولویت در تملّک. - اسقاط حقّ تحجیر: اثر حقوقی آن از بین رفتن حقّ اولویت است.
- اسقاط حقّ مالکیت (اعراض از ملک) (مادۀ 178ق.م.): اعراض عبارت از اسقاط حقّ مالکیت (اسقاط حقّ عینی) یعنی مالک، حقّ خود را ساقط کند. این عمل ایقاع است و اثر آن مباح شدن ملک است. هر کس میتواند آن را حیازت کند.
پس اینطور میتوان گفت: اثر حقوقی اعراض از بین رفتن حقّ مالکیت است. اعراض از ملکی که در دفتر ثبت املاک به نام اعراض کننده است . سبب سقوط حقّ مالکیت او نمیشود.
ایقاع دوطرفه
ایقاع چیست : به طور کلی پنج مورد ایقاع دوطرفه داریم؛ بهترین مثالها برای ایقاعات دوطرفه عبارت اند از:
- ابراء یعنی «اسقاط حقّ دینی» (مواد 289تا 291ق.م:). در مقابلِ ابراء، اعراض است. اعراض یعنی «اسقاط حقّ عینی»؛ ابراء یعنی اسقاط طلب و یعنی طلبکار از طلبش بگذرد و از آنجا که فقط به اراده طلبکار است ایقاع است. ایقاع دو طرفه است چون طلبکار اراده میکند و اثرش به بدهکار هم میرسد. اثر حقوقی ابراء، بریشدن بدهکار است (ماده 289ق.م )
- فسخ (ماده 449و 452ق.م:). دومین ایقاعِ دوطرفه فسخ است. ابتدا باید حقّ فسخی باشد تا صاحبش آن را إعمال کند. فسخ، ایقاع و فقط به ارادۀ صاحبِ حقّ فسخ نیاز دارد و ایقاعی است دوطرفه مثلاً بایع عقد را فسخ میکند و اثرش هم به بایع و هم به مشتری میرسد زیرا عقد به هم میخورد. یک اصطلاح داریم «حقّ فسخ» و یک اصطلاح داریم «فسخ». فسخ: وقتی صاحبِ حقّ فسخ، حقّش را إعمال (اجرا) میکند به این فسخ میگویند.
مثلاً کسی ماشینی میخرد و ماشین معیوب است؛ به دیگری میگوید ماشینی خریدهام که خراب است و او میگوید که حقّ فسخ داری و باید به طرف به صورت شفاهی بگویی که معامله را فسخ کردم و میتواند اظهارنامه هم به فروشندۀ ماشین بفرستد و نیازی به دادگاه رفتن و دادخواست و … ندارد (ماده 449ق.م)
- اخذ به شفعه (مادۀ 808ق.م:). سومین ایقاع دو طرفه اخذ به شفعه است، اخذ به شفعه عبارت است از إعمال و اجرای حقّ شفعه توسط شفیع. اخذ به شفعه ایقاع است و فقط به ارادۀ شفیع نیاز دارد ولی اثر آن به دو طرف یعنی شفیع و مشتری میرسد.
یک اصطلاح داریم «حقّ شفعه» یک اصطلاح هم «اخذ به شفعه». حقّ شفعه: اول حقّ شفعه است و وقتی صاحبِ حقّ شفعه که به آن شفیع میگویند حقّش را إعمال کند به آن اخذ به شفعه گویند.
دو نفر در یک ملک شریک هستند که یکی از دو شریک سهمش را به آقای الف میفروشد. برای شریک دیگر حقّ شفعه به وجود میآید که اگر اعمال نکند هیچ اتفاقی نمیافتد و حتی ممکن است از بین هم برود؛ اما اگر شریک، پول را به آقای الف بدهد و ملک را پس بگیرد یعنی حقّ شفعه اش را اعمال کند،
- وَصیت عهدی یا وِصایت (مادۀ 826و 834ق.م). چهارمین ایقاع دو طرفه وصیت عهدی (وِصایت) است. وصیتِ عهدی یعنی کسی وصیت میکند که بعد از مرگ من فلانی بعضی کارها را انجام بدهد.
کسی که وصیت میکند را موصی میگویند. کسی که مأمور به انجام کارها شده را وَصی میگویند. ماده 834ق.م تأکید کرده در وصیت عهدی قبول شرط نیست، پس وصیتِ عهدی ایقاع است یعنی همینکه موصی وصیت کند و بمیرد، وصی باید امور را طبق وصایای موصی انجام دهد، حتی اگر از وصیت خبر نداشته باشد. اثر حقوقی وصیت عهدی، ایجاد تعهد بر عهدۀ وصی است.
- طلاق (ماده 1133ق.م) : پنجمین ایقاع دوطرفه طلاق است. اصطلاح «طلاق توافقی» نباید ما را گمراه کند که طلاقِ توافقی عقد است؛ چراکه عقد نیست بلکه توافق برای رجوع به دادگاه است. طلاق در دادگاه واقع نمیشود اما برای آن باید به دادگاه برویم.
مهم آن است که بعد از دادگاه به دفترخانۀ طلاق میروند که در آنجا مرد طلاق میدهد اما اگر مرد نباشد دادگاه یک نفر میفرستد که به نمایندگی از مرد طلاق دهد. تنها ایقاع تشریفاتی در حقوق ایران، طلاق است که تشریفات آن حضور دو مرد عادل و جاری شدنِ صیغە طلاق است (ماده 1134ق.م.)
سخن پایانی
مطالبه بالا حاصل زحمات گروه تحریره موسسه حقوقی آریان دادوش به همراه برخی پرسش و پاسخ ها حول موضوع ایقاع چیست از وکلای حقوقی آریان دادوش بود .
اگر بخواهیم خلاصه ای از مالب بالا را در یک پارگراف توضیح دهیم باید در پاسخ سوال ایقاع چیست گفت :
زمانی که اراده یک شخص و بدون نیاز به اراده شخص دیگری موجب ایجاد یا از بین بردن یک ماهیت حقوقی شود آن را ایقاع گویند.
مانند «ابراء» به این معنی که طلبکار از حق خود به اختیار صرف نظر نموده و ذمه بدهکار خو را بری نماید که در این حالت نیازی به اراده و رضایت مدیون نمی باشد و همچنین است، آنکه شریک مال مشاعی در هنگام وجود سایر شرایط اقدام به اعمال «حق شفعه» نماید و یا یکی از طرفین معامله را «فسخ» نماید که در این حالات بدون وجود نیاز به اراده فرد دیگری یک ماهیت حقوقی دیگری تشکیل گردیده یا از بین می رود.
