اولیای دم

اولیای دم به چه معناست؟

ولی دم واژه ای عربی است که در لغت به معنای صاحب خون می باشد. هربار که سخن از قتل و قصاص به میان می آید، این وازه نیز مطرح می گردد. با وقوع یک قتل، افرادی از نزدیکان مقتول به عنوان اولیای دم شناخته می شوند که حق قصاص، اخذ دیه و یا گذشت نسبت به قاتل را دارند.

ادامه مطلب | قانون مجازات اسلامی

ماده 351 قانون مجازات اسلامی معیار تشخیص و تعیین اولیای دم را بیان نموده است. این ماده ورثه مقتول را اولیای دم وی دانسته است. البته این ماده در ادامه زوج یا زوجه مقتول را علی رغم اینکه جزو ورثه محسوب می گردند، از شمول اولیای دم خارج نموده است.

بیشتر بخوانید در | وکیل کیفری

طبقه بندی وراث

جهت شناخت اولیای دم شایسته است که ابتدا با طبقه بندی وراث که در قانون مدنی بیان شده است آشنا شویم. ماده 862 قانون مدنی وراث را به ترتیب زیر در سه طبقه دسته بندی نموده است که عبارتند از:

1 – پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد

2 – اجداد و برادر و خواهر و اولاد آن ها

3 – عموها و عمه ها و دایی ها و خاله ها و اولاد آن ها

افراد طبق این طبقه بندی و به ترتیب جزو ورثه متوفی محسوب می شوند؛ یعنی مادامی که از طبقه اول کسی از وراث در قید حیات باشد، هیچ کدام از وراث طبقه دوم ارث نخواهند برد و وراث طبقه سوم نیز در صورت فقدان وراث هر دو طبقه اول و دوم ارث خواهند برد.

مطلب مرتبط | تفاضل دیه 

اولیای دم مقتول نیز طبق همین طبقه بندی شناخته خواهند شد. برای مثال اگر پدر و مادر مقتول در قید حیات باشند و مقتول صاحب فرزند نیز بوده باشد، این سه نفر ولی دم و صاحب حق قصاص برشمرده می شوند. در این شرایط خواهر و برادر مقتول حقی نسبت به قصاص یا دیه نخواهند داشت، مگر آن که از وراث طبق اول کسی وجود نداشته باشد تا نوبت به وراث طبقه دوم برسد.

فرق میان ورثه و اولیای دم

بارزترین وجه افتراق میان ورثه و اولیای دم، همانطور که پیش تر اشاره شد، این است که زوج یا زوجه دائمی که در حین فوت در قید حیات باشد، بنا به ماده 864 قانون مدنی جزو ورثه محسوب شده و در هر صورت سهم الارث معین خود را خواهد برد، اما ماده 351 قانون مجازات اسلامی حق قصاص را از زوج یا زوجه سلب نموده است. همسر مقتول درخصوص قصاص یا عفو قاتل از هیچ حقی برخوردار نمی باشد. البته ماده 352 قانون مجازات اسلامی زوج یا زوجه را از حق دریافت دیه منع ننموده است. یعنی اگر حق قصاص قاتل به هر دلیلی از جمله توافق اولیای دم تبدیل به دیه شود، زوج یا زوجه مقتول مطابق سهم الارث مشخص خود از این دیه ارث خواهد برد.

عدم توافق میان اولیای دم

گاه میان اولیای دم درخصوص قصاص یا دریافت دیه توافق حاصل نمی شود و عده ای از آن ها خواهان قصاص و عده ای دیگر خواهان دریافت دیه می باشند. در این صورت، اولیای دمی که خواهان قصاص می باشد، بایستی ابتدا سهم دیه سایرین را پرداخت نماید تا بتواند قاتل را قصاص نماید. در این شرایط نیز همسر مقتول علی رغم اینکه درخصوص تصمیم گیری درباره قصاص یا دریافت دیه نقشی ندارد، اما از همان میزان دیه پرداختی بهره مند شده و ارث می برد.

شرایط خاص ماده 351

همچنین بایستی توجه نماییم که علی رغم ماده 351 قانون مجازات اسلامی، در شرایطی خاص ممکن است زوج یا زوجه مقتول ولی دم نیز محسوب شود. ماده 353 قانون مجازات اسلامی مقرر نموده است که در صورت فوت صاحب حق قصاص، این حق به ورثه او به ارث می رسد ولو اینکه این ورثه همسر مقتول بوده باشد. مطابق با این ماده می توان حالتی را فرض نمود که مردی به قتل رسیده و همسر و فرزندش وراث وی محسوب می گردند. از آنجا که زوجه مقتول حق قصاص ندارد، فرزند وی ولی دم او حساب می شود. اما پیش از آن که فرزند درخصوص قصاص یا گذشت و دریافت دیه تصمیم گیری نماید، فوت می نماید و در این حالت حق قصاص به مادر این فرزند یعنی زوجه مقتول به ارث خواهد رسید.

بیشتر بخوانید در |  وکیل کیفری

شایان ذکر است که بنا به ماده 880 قانون مدنی قتل مانع ارث می باشد. چنانچه یکی از ورثه اقدام به قتل مورث نماید و یا در این قتل مشارکت یا معاونت نماید، از مقتول ارثی نخواهد برد. مطابق همین مقرره، ماده 357 قانون مجازات اسلامی بیان نموده است که قاتل ولی دم مقتول محسوب نخواهد شد و حق قصاص را به ارث نخواهد برد، ولو اینکه معاون جرم بوده باشد. برای مثال اگر پسری پدر خود را به قتل برساند یا د راین قتل با دیگری مشارکت یا معاونت نماید، نه از پدر خود ارث می برد و نه ولی دم وی محسوب می گردد.

اگر پس از وقوع قتل، مقتول ولی دمی نداشته باشد یا به آن ها دسترسی پیدا شود، طبق ماده 356 قانون مجازات اسلامی، مقام معظم رهبری ولی دم وی محسوب می گردد. رئیس قوه قضائیه نیز در این شرایط با استیذان از مقام رهبری و اخذ موافقت ایشان، این امر را به دادستان مربوطه ارجاع داده و اختیار آن را به وی می سپارد.

اولیای دم صغیر یا مجنون

گاه ممکن است اولیای دم مقتول همگی صغیر یا مجنون باشند و یا اینکه در بین آنان افرادی صغیر یا مجنون وجود داشته باشد؛ مانند اینکه یکی از فرزندان مقتول کودکی پنج ساله باشد. در این شرایط بنا به ماده 354 قانون مجازات اسلامی یا بایستی تا زمان بلوغ یا افاقه ولی دم صغیر یا مجنون صبر نماییم تا وی پس از بلوغ یا افاقه درخصوص قصاص یا عفو و دریافت دیه تصمیم گیری نماید و یا اینکه ولی صغیر یا مجنون می تواند با رعایت مصلحت وی درخصوص قصاص تصمیم گیری نماید. همچنین، اگر سایر اولیای دم خواهان قصاص باشند اما ولی ولی دم صغیر یا مجنون خواهان دریافت دیه باشد، سایر اولیای دم موظف به پرداخت سهم دیه ایشان می باشند.

 ماده 875 قانون مدنی شرط وراثت جنین را زنده متولد شدن وی دانسته است، یعنی اگر در بین وراث متوفی جنینی وجود داشته باشد که هنوز متولد نشده است، به شرط زنده متولد شدن ارث خواهد برد. ماده 355 قانون مجازات اسلامی نیز با نظر به همین مقرره قانون مدنی، ولی دم محسوب نمودن جنین را منوط به زنده متولد شدن وی دانسته است.

ادامه مطلب | قانون مدنی

سخن پایانی

گروه حقوقی آریان دادوش متشکل از وکلای برجسته و با تجربه ای است که می توانند در حوزه حل دعاوی کیفری کمک های شایانی به شما نمایند و شما را به سمت پیروزی در دعاوی خود رهنمون نمایند. گروه حقوقی آریان دادوش درصدد است تا موکلین به صورت شفاف در جریان پیشرفت پرونده خود قرار گیرند. شما می توانید به صورت تلفنی، تمام وقت و رایگان از خدمات حقوقی این موسسه بهره مند شوید.