راه های انحلال قرارداد

در این مقاله قصد داریم در رابطه با اصطلاح انحلال قرارداد ها و تعریف آن در حقوق و همچنین شرایط و راه های انحلال قرارداد صحبت کنیم .

به طور عامیانه به تمام راه های انحلال فسخ گفته میشود در حالی که فسخ  یکی از راه هایی است که از انحلال معاملات ریشه میگیرید که به طور خلاصه و مختصر در فسخ قرارداد فروش ملک و فسخ قرارداد اجاره به آن اشاره کردیم.

تعریف انحلال قرارداد : انحلال قرارداد به طور یکطرفه را در قانون که بالا هم اشاره کردیم ، فسخ مینامند و به راه های انحلال قرارداد یا معامله به صورت دو طرفه و توافقی اقاله یا تفاسخ گفته میشود ، حال هر دو این روش ها حداقل یک اراده را در خود داشت .اگر هیچ اراده ای در کار نباشد میتوان قرارداد را منحل نمود ؟ آیا امکان انحلال خود به خودی قرارداد هست ؟ تحت چه شرایطی ؟

بیشتر بخوانید | وکیل ملکی حقوقی

 

ابطال قرارداد ها

پیشتر اشاره کردیم که در فسخ و اقاله  حداقل یک اراده تاثیر گذار است ، حال به راه های انحلال قرارداد به صورت قهری و  غیر ارادی بطلان ویا انفساخ گفته میشود که میتوان گفت اراده هیچ شخصی در آن تاثیر گذار نیست .

 در بطلان با توجه به شرایط پیش آمده معامله خود به خود منحل خواهد شد و نیازی به اقدام و اراده شخص خاصی نخواهد بود.

راه های انحلال قرارداد

به طور کلی در بالا راه های انحلال قرارداد را  توضیح دادیم اما از منظری دیگر نیز میتوان انحلال و راه هایش را تعریف نمود : مختلفی شامل عدم رعایت شرایط توافق شده، نقض قرارداد و یا دلایل دیگر، باید انحلال شوند. راه‌های انحلال قرارداد در ایران عبارتند از:

۱- انحلال با توافق طرفین: در این حالت، طرفین با هم توافق می‌کنند که قرارداد را مختوم کنند و شرایط انحلال را در قرارداد یا توافق‌نامه خود درج می‌کنند. که همان اقاله نام دارد و وجود اراده طرفین الزامیست.

۲- انحلال با خسارت‌جبرانی: در صورتی که یکی از طرفین از قرارداد بدون موجه‌ترین دلیل منصرف شود، طرف دیگر می‌تواند مطالبات خود را از او خواستار شود.

۳- انحلال با رسیدگی در دادگاه: در صورتی که دو طرف نتوانند به توافق برسند، هر یک از آنها می‌تواند به دادگاه مراجعه کند تا از طریق رسیدگی قضایی، قرارداد را انحلال دهد.

لازم به ذکر است که بسته به شرایط قرارداد و قوانین مربوطه، روش‌های دیگری نیز برای انحلال قرارداد در ایران وجود دارد.

راه های انحلال قرارداد :انفساخ  یا بطلان

انفساخ و بطلان قرارداد هردو به یک معنی میباشند و به انحلال خود به خودی معامله گفته میشوند ،به دلایل مختلفی از جمله عدم رعایت شرایط توافق شده، تضاد با قوانین و مقررات مربوط، نقض حقوق طرفین و یا دلایل دیگر، صورت بگیرد.

در ادامه، به برخی از مواردی که ممکن است منجر به بطلان و یا انفساخ قرارداد در ایران شوند، اشاره می‌کنم:

۱- قراردادی که مغایر با مقررات قانونی یا عرف دینی باشد، از جمله پرداخت حق الزحمه، اجاره بها، فروش و خرید، شرکت های سهامی و…

۲- قراردادی که براساس نیازهای زمان تصمیم گیری شده باشد، ولی تصمیمات اتخاذ شده با توجه به شرایط فعلی قابل اجرا نباشد.

۳- قراردادهایی که به علت ارائه اظهارنامه های دروغین، تقلب و تزویر انعقاد شود.

۴- قراردادهایی که بر اساس فشار حاکم بر یکی از طرفین منعقد شده باشد.

۵- قراردادی که به دلیل نقض شرایط توافق شده توسط یکی از طرفین، به هر دلیلی قابل اجرا نباشد.

لازم به ذکر است که برای بطلان یا انفساخ قرارداد، باید با مراجعه به وکیل متخصص ملکی حقوقی ، از مراحل قانونی برای این امر پیروی کرد.

ادامه مطلب | تفاوت فسخ و انفساخ در قرارداد ها

آریان دادوش | راه های انحلال قرارداد

 

چهار نکته مهم در انفساخ

همانطور که توضیح دادیم در برخی مواقع شروط غیر منصفانه در یک عقد آنقدر زیاد میشود که دیگر عقد جنبه تحمیلی پیدا میکند و یا اینکه در بعضی شرایط عقد تاثیر حقوقی نخواهد داشت و یا هر یک از موارد بالا که موجب بطلان خود به خودی عقد خواهد شد .

در بطلان عقد به هر یک از دلایل جنبه حقوقی پیدا نمیکند ، نکاتی که برای هر شخص چه حقوقی و یا غیر حقوقی دانستن آن حائز اهمیت میباشد در رابطه با بطلان :

• بطلان نتیجه فساد در رکن های اساسی عقد میباشد و تقابل مفاد آن با مصالح اجتماعی

• این عقد که در نهایت به بطلان ختم میشود در ظاهر عقد است ولی هیچ تاثیری در حقوق طرفین نخواهد داشت.

• به دلیل اینکه فساد در ارکان موجب بطلان و انفساخ عقد شده است تزاضی طرفین هیچ گونه تاثیری در اصلاح قرارداد نخواهد داشت.

• انفساخ یک عقد چون حاصل قهری  تجاوز از قوانین حقوقی ایران میباشد نیاز به حکم دادگاه نخواهد داشت ، اما برای پایان دادن به دعوی و اثبات این موضوع که عقد منعقد شده باطل است به ناچار دادگاه میبایست بطلان عقد را اعلام نماید.

بیشتر بخوانید | قانون مدنی

آریان دادوش | راه های انحلال قرارداد

فسخ قرارداد ها

قرارداد به معنای توافقی بین دو یا چند نفر با شرایط خاص است که به منظور ایجاد حق والتزامات حقوقی مشخص می‌شود. در صورتی که یک طرف قرارداد شرایط آن را رعایت نکند، طرف دیگر می‌تواند از حق فسخ قرارداد استفاده کند.

به طور کلی، فسخ قرارداد در ایران به دو شکل امکان‌پذیر است:

1- فسخ قرارداد با توافق طرفین: در این حالت، طرفین می‌توانند با هم توافق کنند که قراردادشان را فسخ کنند. در این صورت، نحوه بازگشت دادن وجه پرداختی و سایر امور مرتبط با فسخ قرارداد نیز باید بر اساس توافق طرفین صورت پذیرد.

2- فسخ قرارداد بدون توافق طرفین: در این حالت، فسخ قرارداد به دلیل عدم اجرای شرایط قرارداد، تخلف یا اختلافات دیگری رخ می‌دهد. در این صورت، طرف پیشنهاد کننده قرارداد می‌تواند به دادگاه مربوطه مراجعه کرده و درخواست فسخ قرارداد را ارائه کند. در صورت تأیید درخواست، قرارداد فسخ خواهد شد و دادگاه نحوه بازگشت دادن وجه پرداختی و سایر موارد را بر اساس تصمیم خود مشخص خواهد کرد.

لازم به ذکر است که هر قراردادی باید مطابق با قوانین و مقررات جاری در کشور باشد و در صورت وجود هر گونه تضاد با قوانین، این قرارداد قابلیت لغو و فسخ خواهد داشت.

انواع قرارداد ها از دیدگاه لازم و جایز بودن

قبل از همه چیز نیاز است بدانیم قرارداد ها به طور کلی به دو دسته ی لازم و جایز تقسیم می شوند:

قرارداد لازم : به قراردادی گفته می شود که طرفین در هیچ صورتی نمی توانند معامله را فسخ کنند مگر در شرایطی معین که ذکر شده باشد ،به طور مثال قرارداد های خرید و فروش ، نکاه ، اجاره و…

قرارداد جایز :می توانیم با یک مثال شروع کنیم ،قرارداد وکالت قراردادی است که در هر زمانی طرفین می توانند به آن خاتمه دهدند و نیاز به شرایط خاصی نمی باشد ، به طور کلی قرارداد هایی که طرفین در هر زمانی که بخواهند می توانند به آ« خاتمه دهند قرارداد های جایز نامیده می شوند

یکی از این شرایط خیارات فسخ است که در ادامه یه آن اشاره خواهیم کرد.

خیارات فسخ قرارداد

خیار از کلمه اختیار ریشه میگیرد و خیار فسخ به معنای اختیاری است که شخص در فسخ قرارداد خواهد داشت ، خیارات فسخ شامل 11 خیار متفاوت می شوند که به طور خلاصه می توان گفت :

1. خیار شرط : هر یک از طرفین برای خود مدت زمانی را برای فسخ یکطرفه قرارداد در نظر خواهند گرفت ، که به آن خیار شرط گفته می شود .
2. خیار مجلس :بر اساس این خیار تا زمانی که طرفین محل معامله ویا همان مجلس معامله را ترک نکردند وقت دارند که معامله را فسخ نمایند.
3. خیار غبن : در این شراط ثمن معامله بیش از حد کم و یا بیش از حد زیاد گفته می شود که با ارزش واقعی آن تفاوت زیادی دارد و به همین علت می توانند از خیار غبن استفاده نمایند.
4. خیار تدلیس :چنانچه فروشنده خریدار را فریب دهد و با فریب ملک را بفرشود ، در اصطلاح می گوییم فریبداده است و می توان با توجه به خیار تدلیس حکم فسخ قرارداد را از دادگاه در خواست نمود .
5. خیار تاخیر ثمن : در این خیار فروشنده بعد از معامل با خریدار مبیع را به علت پرداخت نکردن ثمن تحویل نمیدهد ، حال اگر بعد از سه روز  خریدار  تمام ثمن را پرداخت ننماید  فروشنده  میتواند با اعلام فسخ ، معامله را فسخ نماید ، نکته ای که در این خیار حائز اهمیت است این است ، اگر بعد از اعلام نمودن فسخ خریدار به فروشنده بگوید من بلافاصله مبلغ را پرداخت می کنم آیا این خیار ساقط می شود ؟ (سقوط خیر تاخیر در ثمن ) ، اختلاف نظری بین دکتر امامی و دکتر کاتوزیان  موجود است.
6. خیار رویت و تخلف وصف : همانطور که از اسمه آن پیداست فروشنده اوصافی که در مبیع نیست را برای خریدار وصف میکند مشروط بر اینکه خریدار مبیع را ندیده باشد.
7. خیار عیب : اگر بعد از معامله معیوب بودن مبیع مشخص شود فروشنده می تواند تفاوت ارزش بین این دو را خواستار شود و یا معامله را فسخ نماید.
8. خیار تخلف شرط : این خیار برای هر دو طرف می تواند مورد استفاده قرار بگیرد بدین صورت که فروشنده یا خریدار شرطی را متعهد می شوند ولی به آن عمل نمی کنند و با این کار حق فسخ را به دیگری می دهند.
9. خیار حیوان : اگر مبیع حیوان باشد ، مشتری 3 روز حق فسخ دارد.
10. خیار تبعض صفقه : در این خیار بیع به جهاتی باطل و به جهاتی درست است ، فروشنده می تواند معامله را فسخ و یا فقط نسبت به قسمتی که باطل است فسخ نماید.
11. خیار تعذر تسلیم : با توجه با نامش به معنایه عذر در تسلیم مبیع است ، که فروشنده به هر دلیلی نتواند مبیع را به خریدار تحویل دهد ، خریدار می تواند قرارداد را فسخ نماید.

اقاله یا تفاسخ در قرارداد ها

یکی دیگر از راه های انحلال قرارداد توافق میان دو طرف برای انجام این امر میباشد ، که در اقاله  بر خلاف دو مورد قبلی اراده هر دو طرف برای این کار نیاز است.

اقاله عقد جدی محسوب میشود و تراضی و همزمان بودن رضایت و اراده طرفین بر فسخ قرارداد و استرداد عملی عوضین معامله ، شرط اساسی صحت اقاله است.

 

تاثیر لازم و جایز بودن قرارداد روی اقاله

همانطور که پیش تر به آن اشاره کردیم عقود به دو نوع لازم و جایز تقسیم میشوند که عقود جایز نیز به دو دسته اذنی و غیر اذنی تقسیم میشوند .

عقد جایز غیر اذنی همانند اینگونه است که دو طرف هر زمان که بخواهند میتوانند عقد را فسخ نمایند در صورتی که در عقد جایز اذنی با توجه به ماده 945 قانون مدنی  مرگ و یا حجر یکی از طرفین قرارداد را فسخ خواهد کرد.

عقد لازم متفاوت با عقود جایز است و در آن طرفین ملزم به اجرای تعهدات و مفاد قرارداد اند مگر در شرایط خاص با خیارات فسخ میتوان عقود لازم را فسخ نمود.

اما در رابطه با تاثیر قرارداد بر اقاله میتوان گفت عقود لازم و عقود جایز غیر اذنی را میتوان از طریق اقاله ، منحل کرد .

آریان دادوش | راه های انحلال قرارداد

آثار حقوقی اقاله

سوال آیا اقاله یک عمل حقوقی است  یا یکی از اثباب انحلال قرارداد است ؟

 نظریه های متفاوتی میان دکترین حقوقی موجود است برخی معتقدند یک عقد جدید است ولی برخی به انحلال معتقدند که هر کدام میتوانند آثار متفاوتی داشته باشند.

در رابطه به آثار حقوقی اقاله باید گفت به عنوان مثال صرف انعقاد اقاله بیع به معنای استرداد ثمن به خریدار نیست ، بلکه فروشنده باید ایفای تعهد خود مبنی بر استرداد ثمن به خریدار را اثبات نماید.

آثار حقوقی فسخ و انفساخ و تفاسخ هر کدام در یک مقاله به طور جداگنه توضیح داده شده اند برای خواندن آن ها و کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با آثار خقوقی راه های انحلال قرارداد ها به این مقالات مراجعه نمایید.

سخن پایانی

دعاوی مربوط به قرارداد ها در شاخه حقوقی از علم حقوق قرار میگیرند ، گستردگی این مباحث بسیار زیاد است و با توجه به نوع قرارداد نحوه تنظیم آن و موضوع قرارداد ، راه های انحلال قرارداد میتواند متفاوت باشد.

گروه حقوقی آریان دادوش در رابطه با هرگونه سوال و راهنمایی در زمینه تنظیم و تمدید و انحلال قرارداد ها پاسخگو شما عزیزان خواهد بود.